Сучаснае пакаленне дзяцей — носьбіты кліпавага мыслення. Кліпавае мысленне — гэта асаблівасць, звязаная з успрыманнем інфармацыі праз яркія вобразы, ці «кліпы». Такая асаблівасць перашкаджае аналізу тэксту, уплывае на яго ўспрыманне. Сёння дзеці даволі лёгка пераказваюць літаратурныя творы, але складана вызначаюць іх ідэю. Гэта сцвярджэнне адносіцца не толькі да мастацкай літаратуры, а ўвогуле да здольнасці аналізаваць. Чытанне — амаль адзіны сродак фарміравання аналітычнага мыслення, таму вельмі важна сёння развіваць чытацкую культуру дзяцей.

Дзеці дашкольнага ўзросту, як правіла, не ўмеюць чытаць, таму кнігі выбіраюць і, адпаведна, ацэньваюць у першую чаргу дарослыя. Змест чытання фарміруюць самі бацькі. Зыходзячы з гэтага, было мэтазгодным правесці анкетаванне з бацькамі дзяцей дашкольнага ўзросту, каб высветліць іх адносіны як да беларускамоўнай дзіцячай літаратуры, так і ўвогуле да дзіцячага чытання.

У анкетаванні прымалі ўдзел 138 бацькоў дзяцей 4—5-гадовага ўзросту. Усім дарослым была прапанавана анкета, якая складалася з пэўных пытанняў і варыянтаў адказаў на іх.

Бацькам цяжка было назваць любімую кнігу сваіх дзяцей, большасць адказаў мела абагульнены характар: казкі, пазнавальныя творы, энцыклапедыі. У якасці канкрэтных аўтараў вельмі часта называліся К. Чукоўскі, А. Барто, А. Волкаў і інш. Як правіла, бацькі давяраюць кнігам, якія яны самі чыталі ў дзяцінстве, якія нясуць кансерватыўную, але вывераную мараль. На пытанне «Ці ёсць у Вас дома беларускамоўныя кнігі?» 85% рэспандэнтаў адказалі адмоўна. Толькі 15% маюць дома дзіцячыя кнігі на беларускай мове, прычым большасць з іх — беларускія народныя казкі.

Задачы анкетавання прадугледжвалі і высвятленне прыярытэтаў бацькоў у суадносінах зместу і афармлення кніг. Большасць бацькоў (85%) аддаюць перавагу менавіта зместу дзіцячай кнігі. Аднак пры гэтым, калі ў адказе патрабавалася выбраць канкрэтныя характарыстыкі, адзначалі знешнія параметры кнігі.

Вынікі адказаў на пытанне «Якую з прапанаваных кніг на беларускай мове Вы б жадалі бачыць у дамашняй бібліятэцы?» атрымаліся наступныя: 1. Кніга, якая ў казачнай форме вучыла б берагчы прыроду — 40%. 2. Кніга, якая вучыла б захоўваць здаровы лад жыцця — 26%. 3. Зборнік беларускіх народных казак — 18%. 4. Кніга, якая садзейнічала б патрыятычнаму выхаванню — 8%. 5. Кніга з арыентацыяй на хрысціянскія ідэі — 8%.

Безумоўна, абраныя пазіцыі — канкрэтныя і найбольш зразумелыя бацькам. Паўплывалі на вынікі адказаў і пэўныя стэрэатыпы. Як правіла, сучасныя бацькі — гэта дзеці, якія выхоўваліся ў савецкі час па кнігах, што не былі пазбаўлены ідэалогіі, месцамі нават перанасычаны ёй, а з хрысціянскімі матывамі ім увогуле наўрад ці давялося пазнаёміцца. Таму да гэтых дзвюх тэм бацькі аднесліся з насцярожанасцю, бо ўспрымаюць іх дастаткова прамалінейна. Патрыятычнае выхаванне ўяўляецца імі вельмі вузка, як любоў да Радзімы, у той час як гэтае паняцце больш глыбокае і ўключае ў сябе любоў да ўласных бацькоў, актыўную грамадзянскую пазіцыю, нацыянальную самасвядомасць. Хрысціянскія ідэі таксама атаясамліваюцца з выключна рэлігійнай тэматыкай, адпаведнымі персанажамі і ўстаноўкамі. Аднак пры гэтым кніга, заснаваная на такіх ідэях, абсалютна не прадугледжвае ніякай рэлігійнай прапаганды. Прыкладам тэматычных твораў з’яўляюцца казкі А. Масла, якія заснаваны на хрысціянскім гуманізме, аднак не маюць прамой сувязі з пэўнымі біблейскімі матывамі ці хрысціянскімі атрыбутамі. Кансерватыўна аднесліся рэспандэнты і да праблемы «забароненых» тэм у дзіцячай літаратуры. У якасці варыянтаў адказаў на пытанне «Якія тэмы недапушчальныя ў дзіцячай літаратуры?» былі прапанаваны дарослыя тэмы, якія ўзнікаюць у дзіцячай літаратуры і часцей за ўсё выклікаюць дыскусіі сярод педагагічных работнікаў. Выбар бацькоў шмат у чым абумоўлены іх уласнымі страхамі:

1. Гвалт — 46%. 2. Развод бацькоў — 21%. 3. Смерць — 17%. 4. Палавое выхаванне — 16%.

Трэба адзначыць, што многія дарослыя пакідалі ў адказах каментарыі, якія сведчаць пра тое, што дадзеныя тэмы могуць прымацца імі пры адпаведнай правільнай падачы.

Разам з тым нельга не ўлічваць змены ва ўспрыманні кніг сучаснымі дзецьмі. Папершае, у цяперашні час назіраецца значнае зніжэнне ўзроставых межаў уключэння дзіцяці ў кантэкст дзіцячай субкультуры, што выражаецца ў чытанні дзецям дашкольнага ўзросту кніг, якія раней чыталі ў значна старэйшым узросце. Гэта звязана з больш хуткімі тэмпамі пазнавальнага развіцця дзяцей, бо крыніц інфармацыі (тэлебачанне, інтэрнэт) у іх становіцца больш. Аднак часта дзіця гатова ўспрымаць сюжэт твора, але не здольна да сапраўднага спачування герою. У выніку фарміруецца пасіўны чытач, не здольны да аналізу кнігі. Па-другое, сучасныя дзеці дашкольнага ўзросту існуюць у асяроддзі, перанасычаным цацкамі з вельмі яркім знешнім выглядам. Кніга ў такіх умовах таксама набывае элемент цацкі. Візуальнасць выдання становіцца галоўным параметрам пры выбары кнігі. Два гэтыя фактары і фарміруюць змест і форму сучасных кніг для дзяцей. Максімальная ілюстраванасць, устаўка розных гульнявых функцый, перавага пазнавальных сюжэтаў над выхаваўчымі, арыентацыя на развіццё не чытацкіх, а іншых уменняў — усё гэта з’яўляецца вынікам змены ўмоў, у якіх выхоўваюцца сучасныя дзеці.

У такой сітуацыі бацькам, несумненна, патрэбна дапамога ў выбары кнігі. Нягледзячы на існаванне вялікай колькасці рэкамендацыйных чытацкіх спісаў, на практыцы бацькам даволі цяжка арыентавацца ў сучаснай дзіцячай літаратуры. Каб вырашыць гэтую праблему, была распрацавана праграма майстар-класа для бацькоўскага сходу і рэалізавана навучэнцамі педагагічнага каледжа. Мерапрыемства праходзіла ў два этапы. Першы этап прадугледжваў тэарэтычнае азнаямленне бацькоў з прапанаванай тыпалогіяй мастацкай літаратуры для дзяцей дашкольнага ўзросту. На другім этапе бацькі замацоўвалі атрыманыя веды на практыцы ў выглядзе сюжэтна-ролевай гульні «У кнігарні», дзе ім прапанавалася выбраць кнігу адпаведна ўзросту дзяцей, іх інтарэсаў і наяўнай суме грошай.

Тыпалогія кніг для дзяцей дашкольнага ўзросту

1.Кніга-карцінка. Кніга-карцінка — гэта выяўленчае выданне, у якім ілюстрацыя з’яўляецца асноўным зместам, а тэкст яе дапаўняе. Сама па сабе ілюстрацыя спрыяла станаўленню выданняў для дзяцей як спецыфічнай літаратуры, паколькі дзякуючы ілюстрацыі кніга можа разглядацца як асобая мастацкая структура. Першыя ілюстраваныя кнігі для дзяцей з’явіліся ў Германіі ў канцы XVIII стагоддзя. Гэта былі дзіцячыя энцыклапедыі з малюнкамі: «Першапачатковае навучанне» Іагана Бернхарда Базедава і «Кніжкі-карцінкі для дзяцей» Фрыдрыха Юсціна Бертуха.

Наяўнасць узмоцненага невербальнага кампанента ўяўляе сабой характэрную рысу кніг-карцінак, бо ў дашкольным узросце наглядна-вобразнае мысленне пераважае. Ілюстратар кнігі з’яўляецца яе сааўтарам. У якасці прыклада прыводзім кнігу «Марцін і кацяня» У. Бубна. На кожнай старонцы — два сказы. Ілюстрацыя пераважае над тэкстам. Сюжэт даволі просты: Марцін падбірае на вуліцы кацяня, якое згубілася,а потым вяртае яго маці-кошцы. Прысутнасць дыялагічнай формы (размова маці і сына), як і ўвасабленне дзіцяці ў якасці галоўнага героя, актуалізуе змест твора. Як правіла, для дзіцячых кніг існуе раздзяленне на дарослы і дзіцячы свет, таму дарослыя героі і тая мараль, якая будзе рэалізавана такімі героямі ў творы, гучаць для дзіця непераканаўча. Паралельна з вялізным аўтарытэтам бацькоў у дашкольным узросце пануе і негатывізм, які Л.С. Выгоцкі ахарактарызаваў наступным чынам: «Гэта такія праяўленні ў паводзінах дзіцяці, калі яно не хоча рабіць што-небудзь толькі таму, што гэта прапанаваў дарослы» [2, с. 223].

Прастата кнігі ўсё ж дазваляе выканаць ёй дзве важныя функцыі — займальнасці і сацыялізацыі. Мараль не гучыць адкрыта, яна вынікае з самога сюжэта гісторыі: трэба слухаць бацькоў, дапамагаць іншым. Калі першая мараль рэалізавана праз паралель з непаслухмяным кацянём, аб’ектывізацыю страху дзіцяці застацца аднаму ў незнаёмых умовах пры страшным надвор’і, то другая вырашаецца якраз праз усведамленне магчымасці чалавека дапамагаць іншым. 2.Казка пазнавальнага характару з гульнявым элементам. Формай прэзентацыі тэксту і ілюстрацый, асабліва блізкай дзецям дашкольнага ўзросту, з’яўляецца казка. Ідэальным спалучэннем гульні і сацыялізацыі вылучаюцца кнігі В. Астахновіч і Т. Сівец.

Кніга «Чаму кароўка Пярэстая» В. Астахновіч носіць пазнавальны характар і мае казачны сюжэт: белая кароўка Карнішэта пазычае ў крата чорныя шкуркі і становіцца чорнай,а калі ўцякае ад ваўка, губляе палову з іх, становіцца зноў Пярэстай. Сюжэт ускладняецца апісаннем прыроды, якое займае палову тэксту. У першыя гады жыцця дзіця цікавяць не столькі духоўныя, колькі матэрыяльныя дары акаляючага свету. Прырода яшчэ не з’яўляецца для яго крыніцай рэфлексіі, затое дзіця інтуітыўна разумее яе практычную каштоўнасць. У кнізе апісанні мяжуюць з дзеяннямі, з цікавай сюжэтнай лініяй, таму яны не выклікаюць абыякавасці ў чытача. Гульня ў кнізе рэалізавана не толькі праз займальны сюжэт, але і праз ілюстрацыі, якія прадстаўлены ў выглядзе аплікацый, часам з элементамі комікса. Выбар такога віда ілюстрацый невыпадковы: у канцы дзецям прапануецца матэрыял для аплікацыі. Кніга мае выхаваўча-пазнавальнае значэнне. З аднаго боку, знаёміць дзяцей з асаблівасцямі прыроды, некаторых жывёл, з другога — вучыць слухаць бацькоў.

3.Казкі-прыгоды жывёлы ці нейкага адушаўлёнага прадмета. Казкі-прыгоды — дастаткова папулярны жанр менавіта для дзяцей малодшага школьнага ўзросту. Аднак у казачных прыгодах для дзяцей дашкольнага ўзросту, як правіла, галоўнымі з’яўляюцца жывёлы ці адушаўлёныя прадметы, у адрозненні ад кніг, прызначаных для больш дарослых дзяцей, дзе асноўныя героі — дзеці.

Такія казкі звычайна падзяляюцца на часткі і сюжэтна аб’ядноўваюцца адным галоўным героем. Яны могуць змяшчаць у сабе як цэласную сюжэтную лінію, якая вытрымліваецца ва ўсіх частках твора, так і ўяўляць сабой аднасерыйныя прыгоды героя, абмежаваныя адной часткай. Кнігі «Прыгоды мышкі Пік-Пік» Л. Рублеўскай і «Прыгоды маленькай Машынкі» Н. Бучынскай адносяцца да катэгорыі кніг з аднасерыйнымі сюжэтамі. Гераіня Л. Рублеўскай мышка Пік-Пік жыве ў звычайнай сям’і (з дзвюма дзецьмі і іх бацькамі-пісьменнікамі). Кожная частка — гэта гумарыстычны аповед пра новы вопыт мышкі ў той ці іншай справе.

Гумар, безумоўна, павінен прысутнічаць у дзіцячай літаратуры, бо яна сама па сабе мае аптымістычны, жыццесцвярджальны характар, аднак не ўсе прыёмы і формы камічнага могуць быць успрыняты дзецьмі. Так, напрыклад, іронію дзеці разумеюць толькі з 5—6 гадоў, таму яе выкарыстанне ў дзіцячай літаратуры непажадана. Л. Рублеўская ў сваёй кнізе часцей выкарыстоўвае камізм характару, камізм стану.

Мышка Пік-Пік — цікаўная, дапытлівая, здольная да прыдумкі істота са сваёй логікай. Безумоўна, аўтар праводзіць паралелі паміж нявопытнасцю мышкі і нявопытнасцю дзяцей. Кніга «Прыгоды маленькай Машынкі» Н. Бучынскай выклікае інтарэс у дзяцей па іншых прычынах. Нельга сказаць, што кніга адрозніваецца дынамічным сюжэтам ці гумарам, увагу выклікае паралель паміж жыццём Машынкі і жыццём дзіцяці. З аднаго боку, яна займаецца тым жа, чым і ўсе сапраўдныя машыны, а з другога — пазнае свет, як і малое дзіця:вырашае, якое масла смачнейшае, трапляе ў першыя ямы і г.д. Аўтамабільная тэма вельмі прыцягвае хлопчыкаў, але ў сучасных рэаліях такія захапленні абмяжоўваюцца менавіта дашкольным узростам. У кнізе пераважае пазнавальны аспект.

Дзеці не толькі даведваюцца пра механізм працы машыны, але і ўсведамляюць неабходнасць вывучаць правілы дарожнага руху, адносіцца ўважліва да сітуацыі на дарогах. Вопыт Машынкі — гэта часцей станоўчы вопыт, таму што яна слухае і выконвае ўсё, што даносяць да яе дарослыя.

У кнігах для дзяцей дашкольнага ўзросту вельмі часта прадстаўлены займальныя элементы, прычым менавіта на ўзроўні тэксту, а не афармлення. Напрыклад, аўтары прапануюць рэцэпты, загадкі, інструкцыі да аплікацыі, гульні. Такая форма таксама з’яўляецца адлюстраваннем запытаў сучаснага пакалення дзяцей, якія ў большасці ўжо з’яўляюцца носьбітамі кліпавага мыслення. Прапанаваныя гульні ў такім выпадку з’яўляюцца не толькі сродкам прыцягнення ўвагі, але і своеасаблівым працягам работы над спасціжэннем ідэі твора, расстаноўкі акцэнтаў на важных момантах.

Таксама трэба адзначыць даволі трапяткія адносіны да свету дзіцяці, адсутнасць адмоўных персанажаў, вострых канфліктаў, наяўнасць гарманічных адносін з дарослымі. Усё гэта сведчыць пра новыя формы ўзаемаадносін дарослага і дзіцяці, аб узмацненні ўвагі да асобы, імкненні засцерагчы свет дзяцінства ад рэальнага дарослага свету.

Такім чынам, з улікам меркаванняў бацькоў, для дзіцячай мастацкай літаратуры можна вылучыць наступныя характарыстыкі: - кансерватыўны характар, недапушчальнасць эксперыментаў і навацый. - максімальная ілюстраванасць кнігі, гарманічнае спалучэнне яе зместу і афармлення. - адназначная эмацыянальнасць кнігі,просты сюжэт. Для папулярызацыі сучаснай дзіцячай літаратуры бацькам была прапанавана пэўная тыпалогія кніг для дзяцей. Дадзеная тыпалогія не толькі дапамагае лепш арыентавацца ў дзіцячай мастацкай літаратуры, але і зразумець, як тая ці іншая кніга дзейнічае на дзіця. Сярод кніг, адрасаваных дзецям дашкольнага ўзросту, можна выдзеліць: кнігі-карцінкі, казкі пазнавальнага характару, казкі-прыгоды жывёлы ці адушаўлёнага прадмета. Вядучым жанрам для чытача такога ўзросту з’яўляецца казка.

Літаратура: 1. Арзамасцева, И. Н. Детская литература [Текст] : учеб. для студ. высш. и сред. пед. учеб. заведений / И. Н. Арзамасцева, С. А. Николаева. — 2-е изд., стер. — М.: Академия, 2002. — 472 c. 2. Выготский, Л. С. Воображение и творчество в детском возрасте [Текст] / Л. С. Выготский. — СПб.: Союз, 1997. — 96 с. 3. Зворыгина, О. И. Русская литературная сказка: речевые параметры жанра : автореф. дис. … д-ра филол. наук: 10.02.01 / О. И. Зворыгина; СурГПУ. — Екатеринбург, 2012. — 16 с. 4. Петровский, М. С. Книги нашего детства [Текст] / М. С. Петровский. — М.: Книга, 1986. — 288 c. 5. Потебня, А. А. Теоретическая поэтика : учеб. пособие / А. А. Потребня; сост., выступ. ст. и коммент. А. Б. Муратова; СПб. гос. ун-т. — 2-е изд., испр. — М.: Академия; СПб.: Изд-во СПбГУ, 2003. — 373 с.

Сучаснае пакаленне дзяцей — носьбіты кліпавага мыслення. Кліпавае мысленне — гэта асаблівасць, звязаная з успрыманнем інфармацыі праз яркія вобразы, ці «кліпы». Такая асаблівасць перашкаджае аналізу тэксту, уплывае на яго ўспрыманне. Сёння дзеці даволі лёгка пераказваюць літаратурныя творы, але складана вызначаюць іх ідэю. Гэта сцвярджэнне адносіцца не толькі да мастацкай літаратуры, а ўвогуле да здольнасці аналізаваць. Чытанне — амаль адзіны сродак фарміравання аналітычнага мыслення, таму вельмі важна сёння развіваць чытацкую культуру дзяцей.

Дзеці дашкольнага ўзросту, як правіла, не ўмеюць чытаць, таму кнігі выбіраюць і, адпаведна, ацэньваюць у першую чаргу дарослыя. Змест чытання фарміруюць самі бацькі. Зыходзячы з гэтага, было мэтазгодным правесці анкетаванне з бацькамі дзяцей дашкольнага ўзросту, каб высветліць іх адносіны як да беларускамоўнай дзіцячай літаратуры, так і ўвогуле да дзіцячага чытання.

У анкетаванні прымалі ўдзел 138 бацькоў дзяцей 4—5-гадовага ўзросту. Усім дарослым была прапанавана анкета, якая складалася з пэўных пытанняў і варыянтаў адказаў на іх.

Бацькам цяжка было назваць любімую кнігу сваіх дзяцей, большасць адказаў мела абагульнены характар: казкі, пазнавальныя творы, энцыклапедыі. У якасці канкрэтных аўтараў вельмі часта называліся К. Чукоўскі, А. Барто, А. Волкаў і інш. Як правіла, бацькі давяраюць кнігам, якія яны самі чыталі ў дзяцінстве, якія нясуць кансерватыўную, але вывераную мараль. На пытанне «Ці ёсць у Вас дома беларускамоўныя кнігі?» 85% рэспандэнтаў адказалі адмоўна. Толькі 15% маюць дома дзіцячыя кнігі на беларускай мове, прычым большасць з іх — беларускія народныя казкі.

Задачы анкетавання прадугледжвалі і высвятленне прыярытэтаў бацькоў у суадносінах зместу і афармлення кніг. Большасць бацькоў (85%) аддаюць перавагу менавіта зместу дзіцячай кнігі. Аднак пры гэтым, калі ў адказе патрабавалася выбраць канкрэтныя характарыстыкі, адзначалі знешнія параметры кнігі.

Вынікі адказаў на пытанне «Якую з прапанаваных кніг на беларускай мове Вы б жадалі бачыць у дамашняй бібліятэцы?» атрымаліся наступныя: 1. Кніга, якая ў казачнай форме вучыла б берагчы прыроду — 40%. 2. Кніга, якая вучыла б захоўваць здаровы лад жыцця — 26%. 3. Зборнік беларускіх народных казак — 18%. 4. Кніга, якая садзейнічала б патрыятычнаму выхаванню — 8%. 5. Кніга з арыентацыяй на хрысціянскія ідэі — 8%.

Безумоўна, абраныя пазіцыі — канкрэтныя і найбольш зразумелыя бацькам. Паўплывалі на вынікі адказаў і пэўныя стэрэатыпы. Як правіла, сучасныя бацькі — гэта дзеці, якія выхоўваліся ў савецкі час па кнігах, што не былі пазбаўлены ідэалогіі, месцамі нават перанасычаны ёй, а з хрысціянскімі матывамі ім увогуле наўрад ці давялося пазнаёміцца. Таму да гэтых дзвюх тэм бацькі аднесліся з насцярожанасцю, бо ўспрымаюць іх дастаткова прамалінейна. Патрыятычнае выхаванне ўяўляецца імі вельмі вузка, як любоў да Радзімы, у той час як гэтае паняцце больш глыбокае і ўключае ў сябе любоў да ўласных бацькоў, актыўную грамадзянскую пазіцыю, нацыянальную самасвядомасць. Хрысціянскія ідэі таксама атаясамліваюцца з выключна рэлігійнай тэматыкай, адпаведнымі персанажамі і ўстаноўкамі. Аднак пры гэтым кніга, заснаваная на такіх ідэях, абсалютна не прадугледжвае ніякай рэлігійнай прапаганды. Прыкладам тэматычных твораў з’яўляюцца казкі А. Масла, якія заснаваны на хрысціянскім гуманізме, аднак не маюць прамой сувязі з пэўнымі біблейскімі матывамі ці хрысціянскімі атрыбутамі. Кансерватыўна аднесліся рэспандэнты і да праблемы «забароненых» тэм у дзіцячай літаратуры. У якасці варыянтаў адказаў на пытанне «Якія тэмы недапушчальныя ў дзіцячай літаратуры?» былі прапанаваны дарослыя тэмы, якія ўзнікаюць у дзіцячай літаратуры і часцей за ўсё выклікаюць дыскусіі сярод педагагічных работнікаў. Выбар бацькоў шмат у чым абумоўлены іх уласнымі страхамі:

1. Гвалт — 46%. 2. Развод бацькоў — 21%. 3. Смерць — 17%. 4. Палавое выхаванне — 16%.

Трэба адзначыць, што многія дарослыя пакідалі ў адказах каментарыі, якія сведчаць пра тое, што дадзеныя тэмы могуць прымацца імі пры адпаведнай правільнай падачы.

Разам з тым нельга не ўлічваць змены ва ўспрыманні кніг сучаснымі дзецьмі. Папершае, у цяперашні час назіраецца значнае зніжэнне ўзроставых межаў уключэння дзіцяці ў кантэкст дзіцячай субкультуры, што выражаецца ў чытанні дзецям дашкольнага ўзросту кніг, якія раней чыталі ў значна старэйшым узросце. Гэта звязана з больш хуткімі тэмпамі пазнавальнага развіцця дзяцей, бо крыніц інфармацыі (тэлебачанне, інтэрнэт) у іх становіцца больш. Аднак часта дзіця гатова ўспрымаць сюжэт твора, але не здольна да сапраўднага спачування герою. У выніку фарміруецца пасіўны чытач, не здольны да аналізу кнігі. Па-другое, сучасныя дзеці дашкольнага ўзросту існуюць у асяроддзі, перанасычаным цацкамі з вельмі яркім знешнім выглядам. Кніга ў такіх умовах таксама набывае элемент цацкі. Візуальнасць выдання становіцца галоўным параметрам пры выбары кнігі. Два гэтыя фактары і фарміруюць змест і форму сучасных кніг для дзяцей. Максімальная ілюстраванасць, устаўка розных гульнявых функцый, перавага пазнавальных сюжэтаў над выхаваўчымі, арыентацыя на развіццё не чытацкіх, а іншых уменняў — усё гэта з’яўляецца вынікам змены ўмоў, у якіх выхоўваюцца сучасныя дзеці.

У такой сітуацыі бацькам, несумненна, патрэбна дапамога ў выбары кнігі. Нягледзячы на існаванне вялікай колькасці рэкамендацыйных чытацкіх спісаў, на практыцы бацькам даволі цяжка арыентавацца ў сучаснай дзіцячай літаратуры. Каб вырашыць гэтую праблему, была распрацавана праграма майстар-класа для бацькоўскага сходу і рэалізавана навучэнцамі педагагічнага каледжа. Мерапрыемства праходзіла ў два этапы. Першы этап прадугледжваў тэарэтычнае азнаямленне бацькоў з прапанаванай тыпалогіяй мастацкай літаратуры для дзяцей дашкольнага ўзросту. На другім этапе бацькі замацоўвалі атрыманыя веды на практыцы ў выглядзе сюжэтна-ролевай гульні «У кнігарні», дзе ім прапанавалася выбраць кнігу адпаведна ўзросту дзяцей, іх інтарэсаў і наяўнай суме грошай.

Тыпалогія кніг для дзяцей дашкольнага ўзросту

1.Кніга-карцінка. Кніга-карцінка — гэта выяўленчае выданне, у якім ілюстрацыя з’яўляецца асноўным зместам, а тэкст яе дапаўняе. Сама па сабе ілюстрацыя спрыяла станаўленню выданняў для дзяцей як спецыфічнай літаратуры, паколькі дзякуючы ілюстрацыі кніга можа разглядацца як асобая мастацкая структура. Першыя ілюстраваныя кнігі для дзяцей з’явіліся ў Германіі ў канцы XVIII стагоддзя. Гэта былі дзіцячыя энцыклапедыі з малюнкамі: «Першапачатковае навучанне» Іагана Бернхарда Базедава і «Кніжкі-карцінкі для дзяцей» Фрыдрыха Юсціна Бертуха.

Наяўнасць узмоцненага невербальнага кампанента ўяўляе сабой характэрную рысу кніг-карцінак, бо ў дашкольным узросце наглядна-вобразнае мысленне пераважае. Ілюстратар кнігі з’яўляецца яе сааўтарам. У якасці прыклада прыводзім кнігу «Марцін і кацяня» У. Бубна. На кожнай старонцы — два сказы. Ілюстрацыя пераважае над тэкстам. Сюжэт даволі просты: Марцін падбірае на вуліцы кацяня, якое згубілася,а потым вяртае яго маці-кошцы. Прысутнасць дыялагічнай формы (размова маці і сына), як і ўвасабленне дзіцяці ў якасці галоўнага героя, актуалізуе змест твора. Як правіла, для дзіцячых кніг існуе раздзяленне на дарослы і дзіцячы свет, таму дарослыя героі і тая мараль, якая будзе рэалізавана такімі героямі ў творы, гучаць для дзіця непераканаўча. Паралельна з вялізным аўтарытэтам бацькоў у дашкольным узросце пануе і негатывізм, які Л.С. Выгоцкі ахарактарызаваў наступным чынам: «Гэта такія праяўленні ў паводзінах дзіцяці, калі яно не хоча рабіць што-небудзь толькі таму, што гэта прапанаваў дарослы» [2, с. 223].

Прастата кнігі ўсё ж дазваляе выканаць ёй дзве важныя функцыі — займальнасці і сацыялізацыі. Мараль не гучыць адкрыта, яна вынікае з самога сюжэта гісторыі: трэба слухаць бацькоў, дапамагаць іншым. Калі першая мараль рэалізавана праз паралель з непаслухмяным кацянём, аб’ектывізацыю страху дзіцяці застацца аднаму ў незнаёмых умовах пры страшным надвор’і, то другая вырашаецца якраз праз усведамленне магчымасці чалавека дапамагаць іншым. 2.Казка пазнавальнага характару з гульнявым элементам. Формай прэзентацыі тэксту і ілюстрацый, асабліва блізкай дзецям дашкольнага ўзросту, з’яўляецца казка. Ідэальным спалучэннем гульні і сацыялізацыі вылучаюцца кнігі В. Астахновіч і Т. Сівец.

Кніга «Чаму кароўка Пярэстая» В. Астахновіч носіць пазнавальны характар і мае казачны сюжэт: белая кароўка Карнішэта пазычае ў крата чорныя шкуркі і становіцца чорнай,а калі ўцякае ад ваўка, губляе палову з іх, становіцца зноў Пярэстай. Сюжэт ускладняецца апісаннем прыроды, якое займае палову тэксту. У першыя гады жыцця дзіця цікавяць не столькі духоўныя, колькі матэрыяльныя дары акаляючага свету. Прырода яшчэ не з’яўляецца для яго крыніцай рэфлексіі, затое дзіця інтуітыўна разумее яе практычную каштоўнасць. У кнізе апісанні мяжуюць з дзеяннямі, з цікавай сюжэтнай лініяй, таму яны не выклікаюць абыякавасці ў чытача. Гульня ў кнізе рэалізавана не толькі праз займальны сюжэт, але і праз ілюстрацыі, якія прадстаўлены ў выглядзе аплікацый, часам з элементамі комікса. Выбар такога віда ілюстрацый невыпадковы: у канцы дзецям прапануецца матэрыял для аплікацыі. Кніга мае выхаваўча-пазнавальнае значэнне. З аднаго боку, знаёміць дзяцей з асаблівасцямі прыроды, некаторых жывёл, з другога — вучыць слухаць бацькоў.

3.Казкі-прыгоды жывёлы ці нейкага адушаўлёнага прадмета. Казкі-прыгоды — дастаткова папулярны жанр менавіта для дзяцей малодшага школьнага ўзросту. Аднак у казачных прыгодах для дзяцей дашкольнага ўзросту, як правіла, галоўнымі з’яўляюцца жывёлы ці адушаўлёныя прадметы, у адрозненні ад кніг, прызначаных для больш дарослых дзяцей, дзе асноўныя героі — дзеці.

Такія казкі звычайна падзяляюцца на часткі і сюжэтна аб’ядноўваюцца адным галоўным героем. Яны могуць змяшчаць у сабе як цэласную сюжэтную лінію, якая вытрымліваецца ва ўсіх частках твора, так і ўяўляць сабой аднасерыйныя прыгоды героя, абмежаваныя адной часткай. Кнігі «Прыгоды мышкі Пік-Пік» Л. Рублеўскай і «Прыгоды маленькай Машынкі» Н. Бучынскай адносяцца да катэгорыі кніг з аднасерыйнымі сюжэтамі. Гераіня Л. Рублеўскай мышка Пік-Пік жыве ў звычайнай сям’і (з дзвюма дзецьмі і іх бацькамі-пісьменнікамі). Кожная частка — гэта гумарыстычны аповед пра новы вопыт мышкі ў той ці іншай справе.

Гумар, безумоўна, павінен прысутнічаць у дзіцячай літаратуры, бо яна сама па сабе мае аптымістычны, жыццесцвярджальны характар, аднак не ўсе прыёмы і формы камічнага могуць быць успрыняты дзецьмі. Так, напрыклад, іронію дзеці разумеюць толькі з 5—6 гадоў, таму яе выкарыстанне ў дзіцячай літаратуры непажадана. Л. Рублеўская ў сваёй кнізе часцей выкарыстоўвае камізм характару, камізм стану.

Мышка Пік-Пік — цікаўная, дапытлівая, здольная да прыдумкі істота са сваёй логікай. Безумоўна, аўтар праводзіць паралелі паміж нявопытнасцю мышкі і нявопытнасцю дзяцей. Кніга «Прыгоды маленькай Машынкі» Н. Бучынскай выклікае інтарэс у дзяцей па іншых прычынах. Нельга сказаць, што кніга адрозніваецца дынамічным сюжэтам ці гумарам, увагу выклікае паралель паміж жыццём Машынкі і жыццём дзіцяці. З аднаго боку, яна займаецца тым жа, чым і ўсе сапраўдныя машыны, а з другога — пазнае свет, як і малое дзіця:вырашае, якое масла смачнейшае, трапляе ў першыя ямы і г.д. Аўтамабільная тэма вельмі прыцягвае хлопчыкаў, але ў сучасных рэаліях такія захапленні абмяжоўваюцца менавіта дашкольным узростам. У кнізе пераважае пазнавальны аспект.

Дзеці не толькі даведваюцца пра механізм працы машыны, але і ўсведамляюць неабходнасць вывучаць правілы дарожнага руху, адносіцца ўважліва да сітуацыі на дарогах. Вопыт Машынкі — гэта часцей станоўчы вопыт, таму што яна слухае і выконвае ўсё, што даносяць да яе дарослыя.

У кнігах для дзяцей дашкольнага ўзросту вельмі часта прадстаўлены займальныя элементы, прычым менавіта на ўзроўні тэксту, а не афармлення. Напрыклад, аўтары прапануюць рэцэпты, загадкі, інструкцыі да аплікацыі, гульні. Такая форма таксама з’яўляецца адлюстраваннем запытаў сучаснага пакалення дзяцей, якія ў большасці ўжо з’яўляюцца носьбітамі кліпавага мыслення. Прапанаваныя гульні ў такім выпадку з’яўляюцца не толькі сродкам прыцягнення ўвагі, але і своеасаблівым працягам работы над спасціжэннем ідэі твора, расстаноўкі акцэнтаў на важных момантах.

Таксама трэба адзначыць даволі трапяткія адносіны да свету дзіцяці, адсутнасць адмоўных персанажаў, вострых канфліктаў, наяўнасць гарманічных адносін з дарослымі. Усё гэта сведчыць пра новыя формы ўзаемаадносін дарослага і дзіцяці, аб узмацненні ўвагі да асобы, імкненні засцерагчы свет дзяцінства ад рэальнага дарослага свету.

Такім чынам, з улікам меркаванняў бацькоў, для дзіцячай мастацкай літаратуры можна вылучыць наступныя характарыстыкі: - кансерватыўны характар, недапушчальнасць эксперыментаў і навацый. - максімальная ілюстраванасць кнігі, гарманічнае спалучэнне яе зместу і афармлення. - адназначная эмацыянальнасць кнігі,просты сюжэт. Для папулярызацыі сучаснай дзіцячай літаратуры бацькам была прапанавана пэўная тыпалогія кніг для дзяцей. Дадзеная тыпалогія не толькі дапамагае лепш арыентавацца ў дзіцячай мастацкай літаратуры, але і зразумець, як тая ці іншая кніга дзейнічае на дзіця. Сярод кніг, адрасаваных дзецям дашкольнага ўзросту, можна выдзеліць: кнігі-карцінкі, казкі пазнавальнага характару, казкі-прыгоды жывёлы ці адушаўлёнага прадмета. Вядучым жанрам для чытача такога ўзросту з’яўляецца казка.

Літаратура: 1. Арзамасцева, И. Н. Детская литература [Текст] : учеб. для студ. высш. и сред. пед. учеб. заведений / И. Н. Арзамасцева, С. А. Николаева. — 2-е изд., стер. — М.: Академия, 2002. — 472 c. 2. Выготский, Л. С. Воображение и творчество в детском возрасте [Текст] / Л. С. Выготский. — СПб.: Союз, 1997. — 96 с. 3. Зворыгина, О. И. Русская литературная сказка: речевые параметры жанра : автореф. дис. … д-ра филол. наук: 10.02.01 / О. И. Зворыгина; СурГПУ. — Екатеринбург, 2012. — 16 с. 4. Петровский, М. С. Книги нашего детства [Текст] / М. С. Петровский. — М.: Книга, 1986. — 288 c. 5. Потебня, А. А. Теоретическая поэтика : учеб. пособие / А. А. Потребня; сост., выступ. ст. и коммент. А. Б. Муратова; СПб. гос. ун-т. — 2-е изд., испр. — М.: Академия; СПб.: Изд-во СПбГУ, 2003. — 373 с.

У працэсе адраджэння нацыянальнай культуры і самасвядомасці важнае месца належыць фальклору - асноўнаму багаццю нашых продкаў, дзякуючы якому захоўваецца пераемнасць традыцый, ажыццяўляецца сувязь пакаленняў.

         На практыцы ў дашкольным выхаванні ўдзяляецца мала ўвагі нацыянальнаму фальклору, нягледзячы на тое, што беларускі народ мае багатую фальклорную спадчыну, створаную спецыяльна для дзяцей.

         Вельмі добра падыходзіць музычны фальклор, які па сваей прыродзе пранізаны элементамі народнага тэатра, гульнямі, пантамімай.

         Падбіраючы для працы з дзецьмі найбольш эфектыўныя формы, метады і сродкі, трэба ўлічваць, што працэс фарміравання нацыянальнай самасвядомасці доўгі і складаны, і пачынаць яго трэба перш за ўсе з азнаямлення з родным краем, непасрэдна ўключваючы сродкі вуснай народнай творчасці.

         У першай і другой малодшых групах , праводзячы назіранні за прыгажосцю роднай прыроды, неабходна чытаць вершы, забаўлянкі, загадкі неабходна адраджаць выкарыстанне твораў вуснай народнай творчасці (казак, забаўлянак, калыханак, песен, гульняў) у час рэжымных момантаў, у сям’і.

         Пры планаванні работы з дзецьмі сярэдняй і старшай груп неабходна выкарыстоўваць розныя формы:

- пазнавальныя гутаркі ў вольнай форме,

- сумесная дзейнасць педагога з дзецьмі;

- самастойная дзіцячая дзейнасць;

- гульні, тэматычныя прагулкі і экскурсіі;

- назіранні ў прыродзе;

- святы і забавы.

         Малыя фальклорныя жанры – мініяцюрныя паэтычныя творы, створаныя для дзяцей, якія маюць канкрэтны педагагічны кірунак. Яны ўпрыгожваюць мову педагога, робяць яе вобразнай і прыгожай, прыцягваюць увагу дзяцей. Забаўлянкі, пястушкі прыносяць радасць дзецям, выклікаюць у іх жаданне паўтараць словы за дарослымі, выконваць заданні выхавальніка, удзельнічаць у агульных гульнях.

         Пястушкі выкарыстоўваюцца педагогамі ў розных рэжымных момантах: пад гукі гэтых вершаў і песень дзеці ахвотна мыюцца, прымаюць ежу, займаюцца. Жыццё дзіцяці становіцца цікавейшым, ярчэйшым, а ў яго самога лепш развіваюцца памяць, мысленне, увага, маўленне, а калі яно выконвае канкрэтныя рухі, то развіваюцца каардынацыя, узгодненасць, спрытнасць. У час расказвання пястушкі спярша выкарыстоўваецца нагляднасць, потым тлумачыцца сэнс новых слоў, улічваюцца вопыт і веды дзяцей.

         Калыханкі - першыя для дзяцей ўзоры мастацкага слова. Навакольны свет у іх падаецца ў вобразах, даступных і зразумелых.

Ходзіць кот па сенажаці.

Кліча сон ён ля дзіцяці.

ой, сонечку-галубочку,

Прыспі маю Волечку.

     У беларускім фальклоры шмат прыказак і прымавак. Дзеці з інтарэсам успрымаюць іх кароткі змест. Многія прыказкі і прымаўкі маюць павучальнае значэнне: яны ўсхваляюць працавітасць, гаспадарлівасць, умельства, вучаць любіць родны край, Радзіму, асуджаюць гультайства, зайздрасць – усё адмоўнае. Падбіраюцца яны па канкрэтнай тэме: пра Радзіму, працу, хлеб, навуку, поры года, з’явы прыроды, народныя прыкметы.

         Павучальнасць прыказак і прымавак разумеецца дзецьмі паступова, і глыбіня іх разумеецца ў большай меры залежыць ад таго, насколькі часта выкарыстоўваюцца яны ў патрэбных момантах. Асабліва часта нашы выхаванцы прымяняюць іх у працоўнай дзейнасці, пры выкананні адказных даручэнняў.

        Загадка – кароткае паэтычна-вобразнае апісанне прадмета або з’явы, якое даецца, як правіла, у форме пытання і адгадваецца па другарадных адзнаках, па прыкметах падабенства.

       Лічыцца, што галоўная функцыя загадкі – развіваць ў чалавека мастацка-вобразнае мысленне, паэтычны погляд на рычаіснасць. У мінулым загадка служыла сродкам выпрабавання разумовых здольнасцей, іншасказальная, загадкавая форма з поспехам выкарыстоўвалася ў ваенных і пасольскіх справах. Загадкі, песні-загадкі надзвачай шырока ўжываліся ў вясельных абрадах, напрыклад, з мэтай “праверкі” разумовай сталасці жаніха.          Каштоўнасць традыцыйнай загадкі ў тым, што яна ў высокапаэтычнай форме адлюстроўвала гаспадарчую і творчую дзейнасць чалавека, яго жыццёвы вопыт, побыт, працу, жывёльнасць, расліннасць, будову сусвету і да нашых дзён мае вялікае эстэтычна-мастацкае значэнне для выхавання дзяцей.

Загадкі: Без кораня, а расце. (Камень)

Без ног бяжыць, без воч глядзіць. (Вада)

Лата на лаце, ніткі не знаці. (Капуста)

Цераз мяжу брат брата не бачаць. (Вочы)

Яркую акрэсленую выхаваўчую накіраванасць маюць беларускія народныя песні. Праз іх тэксты, лексіку дзеці ўзбагачаюць уяўленні аб наваколлі, прыродных з’явах, знаёмяцца з прыладамі працы, беларускімі назвамі месяцаў, дзён тыдня, нацыянальнымі стравамі, значна пашыраецца актыўны слоўнік.

     Праз песню знаёмім выхаванцаў з лепшымі рысамі характару беларусаў: шчырасцю, чуласцю, сціпласцю, уважлівасцю. Фальклорная песня дапамагае развіццю эмацыянальнай сферы дзяцей, падрыхтоўвае да выканання пэўных сацыяльных роляў.

     Заняткі па азнаямленню дзяцей з вуснай народнай творчасцю пройдуць цікава, калі да іх удзелу далучыць бабуль і дзядуль, артыстаў тэатру, супрацоўнікаў музеяў, народных майстроў.

   Пры арганізацыі адукацыйнага працэсу у адпаведнасці з патрабаваннямі вучэбнай праграмы дашкольнай адукацыі варта памятаць, што першаасновай народнай педагогікі лічыцца культ працы, умелых рук і разумення свайго месца ў прыродзе, таму працоўная дзейнасць, спалучэнне яе з творамі вуснай народнай творчасці дазволіць зацікавіць дзяцей сумеснай працай.

     На музычных занятках выхаванцы знаёмяцца з асаблівасцямі беларускай народнай музыкі, развучваюць беларускія танцы, спяваюць песні, знаёмяцца з народным тэатрам “Батлейка”.

     Усвядомленаму імкненню дзяцей да авалодання культурнымі эталонамі, ўзаемадзеянню ў калектыве спрыяюць арганізацыя з дзецьмі ісцэніровак па казках, фантазіраванне, прыдумванне гісторый, выкананне творчага задання. Малыя формы фальклора актыўна ўключаюцца ў вядучы від дзейнасці – гульню, у дадзеным выпадку – гульню- драматызацыю. Гульні-драматызацыі даюць шырокі прастор для выяўлення ў дзяцей творчых здольнасцей, самастойнасці, ініцыятывы. Жывая інтанацыя маўлення, вобразныя і свабодныя рухі, міміка, жэсты надаюць гульням дзяцей натуральнасць і праўдзівасць. Гульня-драматызацыя аказвае актывізуючы ўплыў на развіццё выразнага беларускага маўлення, паколькі яна спалучае разам гульнёвую матывацыю і камунікатыўную накіраванасць. Дзеці старшай групы могуць драматызаваць творы як для сябе, так і для маленькіх гледачоў, для сваіх бацькоў. Да гульні-драматызацыі неабходна падрыхтаваць разам з дзецьмі атрыбуты, элементы касцюмаў. Выхавацель кіруе гульнёй, нагадвае і ўдакладняе змест казкі, сочыць за дакладнасцю вобразаў.

         Вялікі выхаваўчы патэнцыял маюць народныя святы і абрады. Яны задавальняюць дапытлівасць дзяцей, іх эстэтычныя патрэбы, цягу рухаў, фарміруюць творчае мысленне, пабуджаюць да супрацоўніцтва, вучаць пазнаваць беларускую культуру. Поспех засваення мастацкіх твораў залежыць ад таго, наколькі яны зразумелыя дзецям і даюць магчымасць выконваць ролі адпаведных персанажаў, песень, суправаджаць спевы мімікай, рухамі. Калі для спеваў дзяцей малодшых груп найбольш даступным песенным матэрыялам з’яўляюцца калыханкі, забаўлянкі, невялікія песенькі, то асаблівае месца ў старшых дзяцей займаюць песні, карагоды, гульні, якуія дзеці вучаць для народных свят і абрадаў.

Паспяховасць заняткаў па фарміраванню нацыянальнай самавядомасці сродкамі вуснай народнай творчасці магчыма дасягнуць з дапамогай эфектыўных метадаў і прыёмаў работы:

-сюрпрызны момант, незвычайны пачатак;

-праблемны характар становішча;

-гульнёвыя прыёмы;

-віктарыны, выставы адгадак;

-выкарыстанне прыказак, прымавак, малых форм беларускага фальклору для арганізацыі дынамічнай хвілінкі;

-творчыя заданні : ”намалюй, што ўявіў”, “прыдумай сам”, “упрыгож”;

- хатнія заданні “Пагуляй у дамашні тэатр”, “Спытай у бабулі”;

-мультымедыйныя прэзентацыі;

-тэматычныя віктарыны, вечарыны, кірмашы;

-сумесныя з бацькамі святы.

         Усё гэта дае магчымасць вырашыць задачы развіцця беларускага маўлення, раскрыць творчыя магчымасці дзяцей, сфарміраваць цікавасць да народнай творчасці, у гульнёвай форме далучыць дзяцей да нацыянальнай культуры.

         Выкарыстанне ў працы з дашкольнікамі твораў народнай творчасці ажыўляе адукацыйны працэс, аказвае асаблівы ўплыў на выхаванне патрыятычных пачуццяў, нацыянальнай самасвядомасці.

         Выхоўваючы патрыёта, нацыянальна свядомага чалавека, фальклор адначасова задавальняе патрэбу дзіцячай душы ў гульні, жарце, асваенні свету.

https://docs.google.com/document/d/11RnjIANfyHZ-ULHaGLhXljgb8YKRPUex/edit?usp=sharing&ouid=108474684497427908684&rtpof=true&sd=true

Первая младшая группа

Белорусские народные песенки и потешки. "Сонейка-сонца", "Мышка, мышка, дзе была?", "Гого-гого, гусачок", "Верабейчык", "Белабока-сарока", "Трах-бах-тарабах", "Божая кароўка", "Чэ-чэ, чэ-чэ, сарока", "Люлi-люлi, люляшу", "Ай, люлi-люлi-люлечкi", "Iшла каза", "Люлi-люлi-маленькi", "Ходзiць певень па капусце", "Люляю-люляю", "А ты, коцiнька-каток", "Апсiк, апсiк, каточак", "Кую, кую ножку", "Гушкi, гушкi, гушкi", "Сарока-варона", "Чыкi-чыкi, сарока", "А ты, каток шэры", "Люлi-люлi-люлечкi", "Люлi-люлi-люлi", "Кукарэку, певунок", "Не хадзi, коцiк", "У куце сядзiць мядзведзь", "Ладкi-ладком", "Ладу, ладу, ладкi", "Баю-баiнку, баю", "А курачка-рабушачка", "Сядзiць мядзведзь на калодзе", "Бычок", "Iграў я на дудцы", "Сядзiць сыч на капе", "Вожык", "Iдзi, iдзi, дожджык", "Горкай, горкай, горачкай".

Вторая младшая группа

Белорусские народные песенки и потешки. "Iграў я на дудцы", "Ой, бычок, мой бысенька", "Кукарэку, певунок", "Вожык", "Ягорачка", "Кую, кую ножку", "Ласачка".

Белорусские народные сказки. "Курачка-Рабка", "Былiнка i верабей", "Зайкава хатка", "Каза-манюка", "Пчала i муха", "Муха-пяюха", "Коцiк, пеўнiк i лiсiца".

Произведения белорусских поэтов. Т.Кляшторная. "Ветлiвыя словы", "Шпак", "Дожджык", "Паўцякалi цацкi", "Не сквапная"; В.Рабкевiч. "Едзе восень"; С.Сокалаў-Воюш. "Блакiт нябёс", "Алоўкi", "Елка"; А.Дзеружынскi. "Пралеска"; А.Прохараў. "За адвагу"; Я.Колас. "Сонца грэе, прыпякае", "Храбры певень"; Я.Купала. "Лiстапад"; Я.Журба. "Першыя сняжынкi", "Дзед Мароз"; З.Бядуля. "Мае забавы"; М.Хведаровiч. "Свецiць, як сонца, ад самай калыскi"; Л.Пранчак. "Завiруха"; Э.Агняцвет. "Маме"; А.Бадак. "Мышка", "Беларусачка"; С.Грахоўскi. "Сонечная сцежка"; А.Грачанiкаў. "Сон"; Л.Рашкоўскi. "Я хачу салдатам стаць"; К.Цвiрка. "Коцiкi"; В.Лукша. "Вясёлка"; Я.Жабко. "Залаты праменьчык".

Произведения белорусских писателей. У.Юрэвiч. "Бярозчыны валёнкi"; А.Кобец-Фiлiмонава. "Сем мастакоў"; Я.Брыль. "Жыў-быў вожык".

Средняя группа

Белорусские народные песенки и потешки. "Iграў я на дудцы", "Ой, бычок, мой бысенька", "Кукарэку, певунок", "Вожык", "Ягорачка", "Кую, кую ножку", "Ласачка".

Белорусские народные сказки. "Курачка-Рабка", "Былiнка i верабей", "Зайкава хатка", "Каза-манюка", "Пчала i муха", "Муха-пяюха", "Коцiк, пеўнiк i лiсiца", "Пшанiчны каласок", "Пiлiпка-сынок", "Сынок-з-кулачок", "Каток - Залаты лабок", "Як курачка пеўнiка ратавала".

Произведения белорусских поэтов. Т.Кляшторная. "Ветлiвыя словы", "Шпак", "Дожджык", "Паўцякалi цацкi", "Не сквапная", "Сукенка раскажа"; В.Вiтка. "Пiла"; В.Рабкевiч. "Едзе восень"; С.Сокалаў-Воюш. "Блакiт нябёс", "Возера лясное", "Замак", "Змей", "Алоўкi", "Елка", "Навагодняя песня"; А.Лойка. "Кураняты"; Г.Iванова. "Я будую дом з пяску"; А.Дзеружынскi. "Пралеска", "Бусел i хлопчык"; А.Прохараў. "За адвагу", "Мурашыная святлiца"; I.Муравейка. "Адмарозiў лапкi", "Шалтай-Балтай"; С.Новiк-Пяюн. "Верабейчыкi", "Над калыскай"; В.Лукша. "Вясёлка"; Я.Купала. "Лiстапад"; Я.Журба. "Першыя сняжынкi", "Дзед Мароз", "Восень", "Коцiк", "Вавёрка", "Пчолка"; З.Бядуля. "Мае забавы"; М.Хведаровiч. "Свецiць, як сонца, ад самай калыскi"; Л.Пранчак. "Завiруха"; Э.Агняцвет. "Зямля з блакiтнымi вачамi", "Маме"; А.Бадак. "Мышка", "Беларусачка", "Зайчаняткi"; Д.Бiчэль-Загнетава. "Радзiма"; С.Грахоўскi. "Сонечная сцежка", "Наш май", "Сунiчкi"; Л.Рашкоўскi. "Я хачу салдатам стаць"; Л.Дайнека. "У вясновым лесе"; А.Грачанiкаў. "Сон"; Я.Колас. "На рэчцы зiмой", "Дзед госць", "Зiма", "Песня аб вясне", "Сонца грэе, прыпякае", "Храбры певень"; У.Дубоўка. "Пра дзеда i ўнука"; В.Жуковiч. "Калядная вячэра"; П.Прыходзька. "Сiненькiя вочы"; М.Танк. "Галiнка i верабей", "Ехаў казачнiк Бай"; А.Русак. "Мой край"; А.Ставер. "Як зроблены цацкi?"; Н.Тулупава. "Сыражуйкi"; Р.Барадулiн. "Ната маму любiць надта", "Ай! Не буду! Не хачу!"; Ю.Свiрка. "Сёння ў нашай мамы свята", "Бабулiны казкi"; Л.Дранько-Майсюк. "Пра добрую мышку i мудрую кошку"; В.Iпатава. "Янка-запытанка"; С.Шушкевiч. "Пайшоў коўзацца каток", "Цяжка жабцы жыць без хаткi", "Нашы сябры"; А.Якiмовiч. "Звяры нашых лясоў"; А.Бялевiч. "У лесе"; Э.Валасевiч. "Сама"; В.Вярба. "Матулiны рукi".

Произведения белорусских писателей. I.Бурсаў. "Страшная казка пра страшнага звера"; В.Хомчанка. "Яблык", "Яшава рукавiчка"; У.Юрэвiч. "Пацалунак асвы", "Бярозчыны валёнкi"; В.Вiтка. "Натальчына сямейка"; А.Кобец-Фiлiмонава. "Сем мастакоў"; Я.Брыль. "Жыў-быў вожык"; Б.Сачанка. "Насцечка"; I.Шуцько. "Смелая ўнучка".

Старшая группа

Белорусские народные сказки. "Пра быка i яго сяброў", "Жаронцы", "Лёгкi хлеб", "Не сiлай, а розумам", "Лiсiца-хiтрыца", "Як кот звяроў напалохаў", "Селянiн, мядзведзь i лiсiца", "Верабей i мыш", "Кот Максiм", "Гарошак".

Произведения белорусских поэтов. Э.Агняцвет. "Саўка за сталом", "Зямля з блакiтнымi вачамi", "Хто пачынае дзень?"; М.Багдановiч. "Зiмой"; Д.Бiчэль-Загнетава. "Белая Русь"; Р.Барадулiн. "Загадкi на градках", "Жарт"; А.Вольскi. "Дзецi", "Радзiма"; В.Вярба. "Пралеска"; В.Вiтка. "Жаўна", "Бусел", "Вавёрчына гора"; С.Грахоўскi. "Сонечная сцежка"; А.Грачанiкаў. "Развiтанне"; У.Дубоўка. "Як сiнячок да сонца лётаў"; Н.Игнатенко. "История про Варю и Дубовенка", "Сказка про Тимку и Кузьку"; В.Iпатава. "Як ён завецца?"; А.Мiнкiн. "Агнявiк"; I.Муравейка. "Акраец хлеба"; С.Новiк-Пяюн. "Ночка", "Пурга"; Я.Колас. "Першы гром", "Вясна" (урывак), "Ранiца вясною", "Канец лета", "На лузе", "Адлёт жураўлёў"; Я.Купала. "Хлопчык i лётчык", "Бай"; С.Шушкевiч. "Нашы сябры", "Пракалоў камарык ножку"; М.Хведаровiч. "Дарагое iмя"; М.Танк. "Жук i слiмак", "Хлеб"; П.Панчанка. "Месяцы года"; К.Цвiрка. "Коцiкi"; Н.Галiноўская. "Будзь уважлiвы, пешаход"; В.Жуковiч. "Незаменнае"; Я.Жабко. "Бабулiна крынiчка".

Произведения белорусских писателей. Цётка. "Журавель i чапля"; З.Бядуля. "Скарб"; В.Вiтка. "Страшная казка"; У.Галубок. "Гонар"; В.Хомчанка. "Бiлеты ў цырк"; А.Дудараў. "Сiнявочка"; А.Кобец-Фiлiмонава. "Дзiвосны лядзяш"; К.Калiна. "Зiмовы дуб", "Кампот", "Сакавiк i яго сёстры", "Красавiк", "Лiпень", "Жнiвень", "Верасень", "Кастрычнiк"; М.Гамолка. "Васiлёва бярозка"; У.Ягоўдзiк. "Бусел", "Вожык", "Заяц".

Сучаснае пакаленне дзяцей — носьбіты кліпавага мыслення. Кліпавае мысленне — гэта асаблівасць, звязаная з успрыманнем інфармацыі праз яркія вобразы, ці «кліпы». Такая асаблівасць перашкаджае аналізу тэксту, уплывае на яго ўспрыманне. Сёння дзеці даволі лёгка пераказваюць літаратурныя творы, але складана вызначаюць іх ідэю. Гэта сцвярджэнне адносіцца не толькі да мастацкай літаратуры, а ўвогуле да здольнасці аналізаваць. Чытанне — амаль адзіны сродак фарміравання аналітычнага мыслення, таму вельмі важна сёння развіваць чытацкую культуру дзяцей.

Дзеці дашкольнага ўзросту, як правіла, не ўмеюць чытаць, таму кнігі выбіраюць і, адпаведна, ацэньваюць у першую чаргу дарослыя. Змест чытання фарміруюць самі бацькі. Зыходзячы з гэтага, было мэтазгодным правесці анкетаванне з бацькамі дзяцей дашкольнага ўзросту, каб высветліць іх адносіны як да беларускамоўнай дзіцячай літаратуры, так і ўвогуле да дзіцячага чытання.

У анкетаванні прымалі ўдзел 138 бацькоў дзяцей 4—5-гадовага ўзросту. Усім дарослым была прапанавана анкета, якая складалася з пэўных пытанняў і варыянтаў адказаў на іх.

Бацькам цяжка было назваць любімую кнігу сваіх дзяцей, большасць адказаў мела абагульнены характар: казкі, пазнавальныя творы, энцыклапедыі. У якасці канкрэтных аўтараў вельмі часта называліся К. Чукоўскі, А. Барто, А. Волкаў і інш. Як правіла, бацькі давяраюць кнігам, якія яны самі чыталі ў дзяцінстве, якія нясуць кансерватыўную, але вывераную мараль. На пытанне «Ці ёсць у Вас дома беларускамоўныя кнігі?» 85% рэспандэнтаў адказалі адмоўна. Толькі 15% маюць дома дзіцячыя кнігі на беларускай мове, прычым большасць з іх — беларускія народныя казкі.

Задачы анкетавання прадугледжвалі і высвятленне прыярытэтаў бацькоў у суадносінах зместу і афармлення кніг. Большасць бацькоў (85%) аддаюць перавагу менавіта зместу дзіцячай кнігі. Аднак пры гэтым, калі ў адказе патрабавалася выбраць канкрэтныя характарыстыкі, адзначалі знешнія параметры кнігі.

Вынікі адказаў на пытанне «Якую з прапанаваных кніг на беларускай мове Вы б жадалі бачыць у дамашняй бібліятэцы?» атрымаліся наступныя: 1. Кніга, якая ў казачнай форме вучыла б берагчы прыроду — 40%. 2. Кніга, якая вучыла б захоўваць здаровы лад жыцця — 26%. 3. Зборнік беларускіх народных казак — 18%. 4. Кніга, якая садзейнічала б патрыятычнаму выхаванню — 8%. 5. Кніга з арыентацыяй на хрысціянскія ідэі — 8%.

Безумоўна, абраныя пазіцыі — канкрэтныя і найбольш зразумелыя бацькам. Паўплывалі на вынікі адказаў і пэўныя стэрэатыпы. Як правіла, сучасныя бацькі — гэта дзеці, якія выхоўваліся ў савецкі час па кнігах, што не былі пазбаўлены ідэалогіі, месцамі нават перанасычаны ёй, а з хрысціянскімі матывамі ім увогуле наўрад ці давялося пазнаёміцца. Таму да гэтых дзвюх тэм бацькі аднесліся з насцярожанасцю, бо ўспрымаюць іх дастаткова прамалінейна. Патрыятычнае выхаванне ўяўляецца імі вельмі вузка, як любоў да Радзімы, у той час як гэтае паняцце больш глыбокае і ўключае ў сябе любоў да ўласных бацькоў, актыўную грамадзянскую пазіцыю, нацыянальную самасвядомасць. Хрысціянскія ідэі таксама атаясамліваюцца з выключна рэлігійнай тэматыкай, адпаведнымі персанажамі і ўстаноўкамі. Аднак пры гэтым кніга, заснаваная на такіх ідэях, абсалютна не прадугледжвае ніякай рэлігійнай прапаганды. Прыкладам тэматычных твораў з’яўляюцца казкі А. Масла, якія заснаваны на хрысціянскім гуманізме, аднак не маюць прамой сувязі з пэўнымі біблейскімі матывамі ці хрысціянскімі атрыбутамі. Кансерватыўна аднесліся рэспандэнты і да праблемы «забароненых» тэм у дзіцячай літаратуры. У якасці варыянтаў адказаў на пытанне «Якія тэмы недапушчальныя ў дзіцячай літаратуры?» былі прапанаваны дарослыя тэмы, якія ўзнікаюць у дзіцячай літаратуры і часцей за ўсё выклікаюць дыскусіі сярод педагагічных работнікаў. Выбар бацькоў шмат у чым абумоўлены іх уласнымі страхамі:

1. Гвалт — 46%. 2. Развод бацькоў — 21%. 3. Смерць — 17%. 4. Палавое выхаванне — 16%.

Трэба адзначыць, што многія дарослыя пакідалі ў адказах каментарыі, якія сведчаць пра тое, што дадзеныя тэмы могуць прымацца імі пры адпаведнай правільнай падачы.

Разам з тым нельга не ўлічваць змены ва ўспрыманні кніг сучаснымі дзецьмі. Папершае, у цяперашні час назіраецца значнае зніжэнне ўзроставых межаў уключэння дзіцяці ў кантэкст дзіцячай субкультуры, што выражаецца ў чытанні дзецям дашкольнага ўзросту кніг, якія раней чыталі ў значна старэйшым узросце. Гэта звязана з больш хуткімі тэмпамі пазнавальнага развіцця дзяцей, бо крыніц інфармацыі (тэлебачанне, інтэрнэт) у іх становіцца больш. Аднак часта дзіця гатова ўспрымаць сюжэт твора, але не здольна да сапраўднага спачування герою. У выніку фарміруецца пасіўны чытач, не здольны да аналізу кнігі. Па-другое, сучасныя дзеці дашкольнага ўзросту існуюць у асяроддзі, перанасычаным цацкамі з вельмі яркім знешнім выглядам. Кніга ў такіх умовах таксама набывае элемент цацкі. Візуальнасць выдання становіцца галоўным параметрам пры выбары кнігі. Два гэтыя фактары і фарміруюць змест і форму сучасных кніг для дзяцей. Максімальная ілюстраванасць, устаўка розных гульнявых функцый, перавага пазнавальных сюжэтаў над выхаваўчымі, арыентацыя на развіццё не чытацкіх, а іншых уменняў — усё гэта з’яўляецца вынікам змены ўмоў, у якіх выхоўваюцца сучасныя дзеці.

У такой сітуацыі бацькам, несумненна, патрэбна дапамога ў выбары кнігі. Нягледзячы на існаванне вялікай колькасці рэкамендацыйных чытацкіх спісаў, на практыцы бацькам даволі цяжка арыентавацца ў сучаснай дзіцячай літаратуры. Каб вырашыць гэтую праблему, была распрацавана праграма майстар-класа для бацькоўскага сходу і рэалізавана навучэнцамі педагагічнага каледжа. Мерапрыемства праходзіла ў два этапы. Першы этап прадугледжваў тэарэтычнае азнаямленне бацькоў з прапанаванай тыпалогіяй мастацкай літаратуры для дзяцей дашкольнага ўзросту. На другім этапе бацькі замацоўвалі атрыманыя веды на практыцы ў выглядзе сюжэтна-ролевай гульні «У кнігарні», дзе ім прапанавалася выбраць кнігу адпаведна ўзросту дзяцей, іх інтарэсаў і наяўнай суме грошай.

Тыпалогія кніг для дзяцей дашкольнага ўзросту

1.Кніга-карцінка. Кніга-карцінка — гэта выяўленчае выданне, у якім ілюстрацыя з’яўляецца асноўным зместам, а тэкст яе дапаўняе. Сама па сабе ілюстрацыя спрыяла станаўленню выданняў для дзяцей як спецыфічнай літаратуры, паколькі дзякуючы ілюстрацыі кніга можа разглядацца як асобая мастацкая структура. Першыя ілюстраваныя кнігі для дзяцей з’явіліся ў Германіі ў канцы XVIII стагоддзя. Гэта былі дзіцячыя энцыклапедыі з малюнкамі: «Першапачатковае навучанне» Іагана Бернхарда Базедава і «Кніжкі-карцінкі для дзяцей» Фрыдрыха Юсціна Бертуха.

Наяўнасць узмоцненага невербальнага кампанента ўяўляе сабой характэрную рысу кніг-карцінак, бо ў дашкольным узросце наглядна-вобразнае мысленне пераважае. Ілюстратар кнігі з’яўляецца яе сааўтарам. У якасці прыклада прыводзім кнігу «Марцін і кацяня» У. Бубна. На кожнай старонцы — два сказы. Ілюстрацыя пераважае над тэкстам. Сюжэт даволі просты: Марцін падбірае на вуліцы кацяня, якое згубілася,а потым вяртае яго маці-кошцы. Прысутнасць дыялагічнай формы (размова маці і сына), як і ўвасабленне дзіцяці ў якасці галоўнага героя, актуалізуе змест твора. Як правіла, для дзіцячых кніг існуе раздзяленне на дарослы і дзіцячы свет, таму дарослыя героі і тая мараль, якая будзе рэалізавана такімі героямі ў творы, гучаць для дзіця непераканаўча. Паралельна з вялізным аўтарытэтам бацькоў у дашкольным узросце пануе і негатывізм, які Л.С. Выгоцкі ахарактарызаваў наступным чынам: «Гэта такія праяўленні ў паводзінах дзіцяці, калі яно не хоча рабіць што-небудзь толькі таму, што гэта прапанаваў дарослы» [2, с. 223].

Прастата кнігі ўсё ж дазваляе выканаць ёй дзве важныя функцыі — займальнасці і сацыялізацыі. Мараль не гучыць адкрыта, яна вынікае з самога сюжэта гісторыі: трэба слухаць бацькоў, дапамагаць іншым. Калі першая мараль рэалізавана праз паралель з непаслухмяным кацянём, аб’ектывізацыю страху дзіцяці застацца аднаму ў незнаёмых умовах пры страшным надвор’і, то другая вырашаецца якраз праз усведамленне магчымасці чалавека дапамагаць іншым. 2.Казка пазнавальнага характару з гульнявым элементам. Формай прэзентацыі тэксту і ілюстрацый, асабліва блізкай дзецям дашкольнага ўзросту, з’яўляецца казка. Ідэальным спалучэннем гульні і сацыялізацыі вылучаюцца кнігі В. Астахновіч і Т. Сівец.

Кніга «Чаму кароўка Пярэстая» В. Астахновіч носіць пазнавальны характар і мае казачны сюжэт: белая кароўка Карнішэта пазычае ў крата чорныя шкуркі і становіцца чорнай,а калі ўцякае ад ваўка, губляе палову з іх, становіцца зноў Пярэстай. Сюжэт ускладняецца апісаннем прыроды, якое займае палову тэксту. У першыя гады жыцця дзіця цікавяць не столькі духоўныя, колькі матэрыяльныя дары акаляючага свету. Прырода яшчэ не з’яўляецца для яго крыніцай рэфлексіі, затое дзіця інтуітыўна разумее яе практычную каштоўнасць. У кнізе апісанні мяжуюць з дзеяннямі, з цікавай сюжэтнай лініяй, таму яны не выклікаюць абыякавасці ў чытача. Гульня ў кнізе рэалізавана не толькі праз займальны сюжэт, але і праз ілюстрацыі, якія прадстаўлены ў выглядзе аплікацый, часам з элементамі комікса. Выбар такога віда ілюстрацый невыпадковы: у канцы дзецям прапануецца матэрыял для аплікацыі. Кніга мае выхаваўча-пазнавальнае значэнне. З аднаго боку, знаёміць дзяцей з асаблівасцямі прыроды, некаторых жывёл, з другога — вучыць слухаць бацькоў.

3.Казкі-прыгоды жывёлы ці нейкага адушаўлёнага прадмета. Казкі-прыгоды — дастаткова папулярны жанр менавіта для дзяцей малодшага школьнага ўзросту. Аднак у казачных прыгодах для дзяцей дашкольнага ўзросту, як правіла, галоўнымі з’яўляюцца жывёлы ці адушаўлёныя прадметы, у адрозненні ад кніг, прызначаных для больш дарослых дзяцей, дзе асноўныя героі — дзеці.

Такія казкі звычайна падзяляюцца на часткі і сюжэтна аб’ядноўваюцца адным галоўным героем. Яны могуць змяшчаць у сабе як цэласную сюжэтную лінію, якая вытрымліваецца ва ўсіх частках твора, так і ўяўляць сабой аднасерыйныя прыгоды героя, абмежаваныя адной часткай. Кнігі «Прыгоды мышкі Пік-Пік» Л. Рублеўскай і «Прыгоды маленькай Машынкі» Н. Бучынскай адносяцца да катэгорыі кніг з аднасерыйнымі сюжэтамі. Гераіня Л. Рублеўскай мышка Пік-Пік жыве ў звычайнай сям’і (з дзвюма дзецьмі і іх бацькамі-пісьменнікамі). Кожная частка — гэта гумарыстычны аповед пра новы вопыт мышкі ў той ці іншай справе.

Гумар, безумоўна, павінен прысутнічаць у дзіцячай літаратуры, бо яна сама па сабе мае аптымістычны, жыццесцвярджальны характар, аднак не ўсе прыёмы і формы камічнага могуць быць успрыняты дзецьмі. Так, напрыклад, іронію дзеці разумеюць толькі з 5—6 гадоў, таму яе выкарыстанне ў дзіцячай літаратуры непажадана. Л. Рублеўская ў сваёй кнізе часцей выкарыстоўвае камізм характару, камізм стану.

Мышка Пік-Пік — цікаўная, дапытлівая, здольная да прыдумкі істота са сваёй логікай. Безумоўна, аўтар праводзіць паралелі паміж нявопытнасцю мышкі і нявопытнасцю дзяцей. Кніга «Прыгоды маленькай Машынкі» Н. Бучынскай выклікае інтарэс у дзяцей па іншых прычынах. Нельга сказаць, што кніга адрозніваецца дынамічным сюжэтам ці гумарам, увагу выклікае паралель паміж жыццём Машынкі і жыццём дзіцяці. З аднаго боку, яна займаецца тым жа, чым і ўсе сапраўдныя машыны, а з другога — пазнае свет, як і малое дзіця:вырашае, якое масла смачнейшае, трапляе ў першыя ямы і г.д. Аўтамабільная тэма вельмі прыцягвае хлопчыкаў, але ў сучасных рэаліях такія захапленні абмяжоўваюцца менавіта дашкольным узростам. У кнізе пераважае пазнавальны аспект.

Дзеці не толькі даведваюцца пра механізм працы машыны, але і ўсведамляюць неабходнасць вывучаць правілы дарожнага руху, адносіцца ўважліва да сітуацыі на дарогах. Вопыт Машынкі — гэта часцей станоўчы вопыт, таму што яна слухае і выконвае ўсё, што даносяць да яе дарослыя.

У кнігах для дзяцей дашкольнага ўзросту вельмі часта прадстаўлены займальныя элементы, прычым менавіта на ўзроўні тэксту, а не афармлення. Напрыклад, аўтары прапануюць рэцэпты, загадкі, інструкцыі да аплікацыі, гульні. Такая форма таксама з’яўляецца адлюстраваннем запытаў сучаснага пакалення дзяцей, якія ў большасці ўжо з’яўляюцца носьбітамі кліпавага мыслення. Прапанаваныя гульні ў такім выпадку з’яўляюцца не толькі сродкам прыцягнення ўвагі, але і своеасаблівым працягам работы над спасціжэннем ідэі твора, расстаноўкі акцэнтаў на важных момантах.

Таксама трэба адзначыць даволі трапяткія адносіны да свету дзіцяці, адсутнасць адмоўных персанажаў, вострых канфліктаў, наяўнасць гарманічных адносін з дарослымі. Усё гэта сведчыць пра новыя формы ўзаемаадносін дарослага і дзіцяці, аб узмацненні ўвагі да асобы, імкненні засцерагчы свет дзяцінства ад рэальнага дарослага свету.

Такім чынам, з улікам меркаванняў бацькоў, для дзіцячай мастацкай літаратуры можна вылучыць наступныя характарыстыкі: - кансерватыўны характар, недапушчальнасць эксперыментаў і навацый. - максімальная ілюстраванасць кнігі, гарманічнае спалучэнне яе зместу і афармлення. - адназначная эмацыянальнасць кнігі,просты сюжэт. Для папулярызацыі сучаснай дзіцячай літаратуры бацькам была прапанавана пэўная тыпалогія кніг для дзяцей. Дадзеная тыпалогія не толькі дапамагае лепш арыентавацца ў дзіцячай мастацкай літаратуры, але і зразумець, як тая ці іншая кніга дзейнічае на дзіця. Сярод кніг, адрасаваных дзецям дашкольнага ўзросту, можна выдзеліць: кнігі-карцінкі, казкі пазнавальнага характару, казкі-прыгоды жывёлы ці адушаўлёнага прадмета. Вядучым жанрам для чытача такога ўзросту з’яўляецца казка.

Літаратура: 1. Арзамасцева, И. Н. Детская литература [Текст] : учеб. для студ. высш. и сред. пед. учеб. заведений / И. Н. Арзамасцева, С. А. Николаева. — 2-е изд., стер. — М.: Академия, 2002. — 472 c. 2. Выготский, Л. С. Воображение и творчество в детском возрасте [Текст] / Л. С. Выготский. — СПб.: Союз, 1997. — 96 с. 3. Зворыгина, О. И. Русская литературная сказка: речевые параметры жанра : автореф. дис. … д-ра филол. наук: 10.02.01 / О. И. Зворыгина; СурГПУ. — Екатеринбург, 2012. — 16 с. 4. Петровский, М. С. Книги нашего детства [Текст] / М. С. Петровский. — М.: Книга, 1986. — 288 c. 5. Потебня, А. А. Теоретическая поэтика : учеб. пособие / А. А. Потребня; сост., выступ. ст. и коммент. А. Б. Муратова; СПб. гос. ун-т. — 2-е изд., испр. — М.: Академия; СПб.: Изд-во СПбГУ, 2003. — 373 с.

Каждый год в дошкольное учреждение приходят разные дети: сообразительные, смышленые и не очень, контактные и замкнутые. Но всех их объединяет одна, с моей точки зрения, беда - все меньше и меньше восхищаются прекрасным, их интересы однообразны: компьютеры, куклы Барби, модели машинок, игровые приставки. Зачастую у детей, которые посещают дошкольное учреждение, родители работают, и дома они занимаются своими бытовыми делами, уделяя лишь малую часть времени своему ребенку, поэтому на плечи педагогов ложится всестороннее воспитание и развитие детей. А ведь современное общество как никогда нуждается в активных и творческих людях. Как же разбудить в детях интерес и эмоциональную отзывчивость к прекрасному в окружающем мире и к самим себе?

Ребенок живет в огромном реальном мире, в котором многое для него пока еще недосягаемо в силу его возрастных особенностей. Воспитание чувств ребенка начинается с красоты. Красота — это первая ступень в воспитании чувств эмоциональной отзывчивости. Только на эмоциональной основе устанавливаются прочные связи ребенка с окружающим миром и с удивительным миром искусства. Красота и доброта идут всегда рядом.

Путь к искусству ребенок прокладывает через свой жизненный опыт. В практических работах он идет от искусства к жизненным темам, поэтому его работа — это показатель того, как глубоко он усвоил содержание темы и сумел соединить её со своими внутренними переживаниями. Создается целостная картина — ребенок — искусство — действительность. Детская работа — это главный ответ, для которого ребенок мобилизует все свои внутренние силы.

В связи с этим особую актуальность приобретает воспитание у дошкольников художественного вкуса, формирования у них творческих умений, осознание ими чувства прекрасного.

Особое место в системе работы воспитателя занимает способность творчески и конструктивно организовывать систему занятий, на которых осуществляется художественно-эстетическое воспитание, обогащение духовного мира ребенка.  Интересным и ценным приемом в методике чтения художественных произведений для дошкольников является подбор нескольких произведений разных авторов, в которых рассказывается об одних и тех же событиях (о зиме, о птицах, об охране природы и т.д.). После чтения художественных произведений важно организовать беседу об одной или нескольких прочитанных книгах. В беседе после чтения книги важно помочь детям понять смысл произведения, полнее и глубже освоить его содержание. Поэтому беседа не должна строиться на пересказе прочитанного текста. Главное внимание здесь следует уделять раскрытию связей между явлениями, осмыслению фактов. Запас ранее приобретенных знаний влияет на усвоение детьми новых сведений. Поэтому в беседе следует устанавливать связи личного опыта с новыми знаниями. Обязательное требование к беседе - сохранить у детей непосредственность впечатлений от художественных образов. Это достигается с помощью вопросов от лица героя при использовании в вопросах образов рассказа, сказки.

Читательский опыт начинает закладываться в детстве. Это возраст, в котором наиболее ярко проявляется способность слухом, зрением, осязанием, воображением воспринимать художественное произведение; искренне, от полноты души сострадать, возмущаться, радоваться. Однако чуткость к прочитанному сама по себе не возникает. Она зависит от того, что именно, как часто, и каким образом читают детям. Педагог должен при чтении стихотворения или рассказа обратить внимание не только на его содержание, общий смысл, но и постараться раскрыть затронуть эмоциональный аспект. Чтобы дать ребенку почувствовать красоту поэтического слова, воспитатель должен сам чувствовать ее и уметь передавать в своем исполнении.

Существенную роль в формировании у дошкольников интереса к художественной литературе играет центр книги. Это особое, специально выделенное место, где ребенок может самостоятельно, по своему вкусу выбрать книгу и спокойно рассмотреть, «перечитать» ее. Здесь происходит личностное общение ребенка с произведением искусства - книгой и иллюстрациями.

Следует мягко пресекать небрежное отношение детей к книгам, попытки рассматривать их на полу. Заниматься «ремонтом» книг надо обязательно в присутствии детей.  Родителям необходимо обращать внимание не только на содержание произведения, но и на выразительные средства языка сказки, рассказа и   других произведений художественной литературы и фольклора.

Художественная литература является важным средством воспитания культуры поведения у детей дошкольного возраста.  Именно детская литература позволяет раскрыть дошкольникам сложность взаимоотношений между людьми, многообразие человеческих характеров, особенности тех или иных переживаний, способствует возникновению у детей эмоционального отношения к поступкам героев, а затем и окружающих людей, своим собственным поступкам. Художественная литература наглядно представляет примеры культурного поведения, которые дети могут использовать как образцы для подражания.

В жизни ребенок выражает себя через настроение, слово, поступок. А в рисовании - с помощью цвета, линии и других выразительных средств. На одних рисунках можно увидеть добрые, воздушные образы, согретые любовью ребенка. На других - образы совершенно иные: резкие, жесткие, угловатые. Именно так ребенок выражает свою неприязнь, отвращение, испуг. И это не должно огорчать преподавателя, так как в рисовании происходит "очищение души".

В процессе рисования и лепки развиваются эстетическое восприятие и эстетические представления. Эстетические чувства становятся более глубокими и осознанными по мере обогащения восприятия и представлений детей о форме, цвете, строении предметов и явлений окружающего мира. На этой основе у детей формируется эстетический художественный вкус.

Однако важно помнить, что чувство прекрасного может быть сформировано лишь в том случае, когда красота предмета или явления предстанет перед детьми (в силу их конкретного, образного мышления) в конкретном выражении. Поэтому в процессе наблюдения с детьми и разговора с ними о том, что они видели, воспитателю дошкольного образования важно наполнить слово «красивое» конкретным содержанием. Например, рассматривая цветок, выделить, что красиво в цветке: ярко или нежно раскрашенная головка цветка, постепенный переход цвета лепестков от одного тона к другому, плавно изогнутый стебель, резные листья и т.д. Необходимо тоже найти слова, чтобы передать эстетическую характеристику предмета. Осознав, что значит красиво, ребенок начинает сам находить красоту в других и явлениях. В процессе занятий рисованием, лепкой, аппликацией у детей развивается воображение. Ребенок создает изображение не только на основе того, что он непосредственно воспринимал. Образ только что воспринятого предмета вступает во взаимосвязь с опытом прошлых восприятий и сложившимися представлениями. Дети, например, никогда не видели сказочной птицы, но они могли видеть самых разнообразных птиц в окружающей жизни, в иллюстрациях, слушали сказки о волшебных птицах, рассматривали глиняные игрушки, изображения разнообразных декоративных птиц в различных предметах декоративного искусства. На этой основе и складывается образ необычной, фантастической птицы.

 Для развития детского изобразительного творчества, решения задач эстетического воспитания важно предоставить детям широкие возможности использования рисования, лепки, аппликации в играх, в оформлении групповой комнаты, вестибюля, зала к вечерам досуга, праздникам. Важно, чтобы, входя в помещение детского учреждения, дети и взрослые буквально погружались в атмосферу детского творчества. 

Изобразительная искусство - художественно-творческая деятельность, направления не только на отражение впечатлений, полученных в жизни, но и на выражение своего отношения к изображаемому. Создавая рисунок, лепку, аппликацию, дети отмечают, почему им нравятся изображения, что в них интересного, почему их радуют их, и, наоборот, что вызывает отрицательное отношение. Часто эстетическая оценка переплетается с нравственной, поэтому выражение отношения к изображаемому - это проявление не только эстетической оценки, но и общественной направленности дошкольного творчества, что имеет важное значение для нравственного воспитания детей.

Всесторонне развитие и воспитание детей в процессе изобразительного искусства происходит не само по себе, а только в том случае, если педагог решает все задачи не сухо, не формально, а в соответствии с требованиями самой изобразительной деятельности. Используя, методы и приемы, вызывающие положительный эмоциональный отклик детей, чем богаче впечатления детей, чем содержательнее и интереснее их жизнь. Тем более будет развиваться их воображение, а при условии современного овладения детьми способами изображения рисунки и аппликации, их будет интересными разнообразными и выразительными. Воспитатель дошкольного образования прежде всего, активно развивает у детей способность наблюдать, чтобы они могли самостоятельно рассматривать предметы. Главное в этом процессе – опора на приобретенный детьми опыт.

Воспитатель дошкольного образования помогает совершенствовать у детей умение анализировать те свойства предметов и явлений окружающей действительности, которые находят отражение в рисунках.  Например, обращая внимание детей на особенности весны, выделяет яркость зелени, чистоту голубого неба, нежность первых цветов. В целом же способствует возникновению чувства радости от солнца, свежести красок, обилия света. Воспитатель дошкольного образования развивает индивидуальные познавательные интересы детей к природе, искусству, технике так как эти интересы влияют на содержание рисунков. В процессе рисования педагог направляет детей на дружелюбную и справедливую оценку работ других детей, развивает умение детей выражать свое мнение.

В изображение предметов воспитатель дошкольного образования обучает детей самостоятельно пользоваться разнообразной цветовой гаммой, уметь создавать ее. Дети узнают, что каждый цвет имеет много оттенков.  Умение пользоваться смешением цветов дает возможность детям свободнее и разнообразнее использовать цветную палитру. Воспитатель дошкольного образования помогает им самостоятельно искать, определять названия цветов, оттенки для передачи пасмурного неба или нежно-розового, темной листвы у деревьев или бледно-зеленой травы. Обучает детей отмечать изменяемость цвета предметов и передавать это в рисунках.

Деятельность детей дошкольного возраста, связанная с искусством, всегда должна быть насыщенной и непринужденной, так же инициативой, радостным устремлением, творческим воображением. Чем больше у него развиты эстетические чувства, тем прочнее его художественные навыки и умения, тем насыщеннее  его творческая деятельность.

Также хотелось бы отметить, что без внимания и поощрения со стороны взрослых дети очень быстро утрачивают интерес к действиям с изобразительными материалами. А это значит, что не будет реализовано их возрастное стремление к самостоятельности, активности, направленное на познание окружающего мира и потому что от степени элементарной подготовленности детей в изобразительной деятельности зависит своевременное начало развития их творчества на следующих возрастных этапах.

Следовательно, ребенок эстетически развивается благодаря общению с искусством и эстетическими явлениями. Но при этом ребенок не осознает эстетическую сущность предметов, а развитие зачастую обусловлено стремлением к развлечению, к игре, а без вмешательства извне у ребенка могут сложится неверные представления о жизни, ценностях и идеалах. Для полноценного процесса необходимо целенаправленное руководство рисованием, лепкой и аппликацией. Для этого в первую очередь необходимо превратить обучение навыкам изобразительной деятельности в осознанное и интересное для ребенка дело. Приобщение детей дошкольного возраста к детской художественной литературе и изобразительному искусству способствует процессу становления и совершенствования эстетического сознания, отношения к эстетической деятельности личности. В процессе эстетического воспитания развиваются эстетические чувства - субъективное переживание оценочного отношения к эстетическим объектам и предметам. В процессе художественно-эстетической деятельности у ребенка развивается и эстетический вкус - способность судить о прекрасном или безобразном по чувствам удовольствия или неудовольствия, испытываемого от предмета или явления. Вкус проявляется в эстетических оценках человека и зависит от общей культуры личности, развитости его ума, чувств. Пробудить и закрепить у ребёнка эстетическое отношение к окружающему и есть главная задача педагога.

https://drive.google.com/file/d/1AqmxYeyCbz92m82m2Wd_5YsnmawiCpOj/view?usp=sharing

Развитие организма ребёнка – это условие развития интеллекта. Пиаже понимал под интеллектом прогрессивную адаптацию организма к окружающей среде. Эта адаптация является постоянным процессом. Инструментом интеллекта является мышление. Развитие мышления определяется развитием речи. Речь является выражением сознательной мысли. Организм взаимодействует с действительностью. И когда человек растёт, организм развивается и взаимодействует со средой. В процессе этого взаимодействия развиваются социальные отношения. Социальные отношения являются фундаментом в развитии мышления, интеллекта и речи. Слово и деятельность способствуют развитию мышления.

Так как в дошкольном возрасте ведущей деятельностью является игра, в своей работе с детьми я делаю основной акцент именно на игру. Так как игра основана на сенсомоторной деятельности в раннем периоде, а затем более на вербальном мышлении и общении в старшем детстве, я считаю, что  существует предпосылка  (условие) успешности человека в действенно – умственной и психомоторной деятельности.

Условие успешности любой деятельности ребёнка, его развития, является его энергия и энергетический потенциал. От количества и качества энергии зависит его производительность, работоспособность, степень его развития.

    Для лучшего понимания данного вопроса следует раскрыть параметры, составляющие личность:

1.Сфера отношений.

2.Индивидуально - психологические свойства: темперамент, характер, способности.

3.Индивидуальная сфера: ощущения, восприятие, мышление, речь, память, внимание, воображение.

4.Сфера деятельности: трудовая, игровая, учебная, предметная.

5.Самосознание и мотивация.

6.Эмоционально волевая сфера: эмоции, чувства, воля.

Для того чтобы ребёнок успешно развивался по всем этим параметрам, необходимы определённые благоприятные условия, способствующие накоплению положительной энергии. Мало энергии – ребёнок, вялый, болезненный. Если оптимальный энергетический потенциал – не болеет, энергичен, занимается  с удовольствием, успешно развивается по всем параметрам, составляющим личность. Повышенный уровень энергетического потенциала даёт возможность к творческим порывам.

Энергия прибывает к детям непроизвольно при контакте с гармоничными предметами (сверстниками, воспитателями дошкольного образования, мнениями, звуками, красками и др.), ведь они передают им свою энергию и информацию – детям приятно. Сталкиваясь с дисгармоничными предметами (людьми, мнениями, звуками, красками и др.), дети энергию "сжигают", и поэтому страдают. Это происходит потому, что в гармоничных предметах, созданных природой или руками и разумом человека, как в аккумуляторе содержится огромное количество энергии и информации. Каждый ребёнок может ими пользоваться, но взять их он может ровно столько, насколько развиты чувства и механизм мышления. 

Чувства и мышление у детей в дошкольном возрасте развиваются непосредственно в игре, игра создаёт зону ближайшего развития ребёнка, является ведущей деятельностью в дошкольном возрасте. Поэтому играм в плане реализации образовательного процесса с воспитанниками я уделяю большое внимание.

    Для того чтобы игра выполняла свои развивающие функции:

1. развитие мотивационно – потребностной сферы ребёнка;
2. развитие воображения, образного мышления;
3. морально-нравственное развитие ребёнка, овладение нормами и правилами взаимоотношений между людьми.

     Я никогда не принуждаю детей к игре. Я пробуждаю к ней желание,  создаю условия для его возникновения, а также осуществляю эффективное  руководство игровой деятельностью. Придерживаюсь определённых правил взаимодействия педагога и ребёнка, чтобы она приносила ему радость, повышала его энергетический потенциал.

Роль взрослых в развитии игровой деятельности детей.

     Воспитанники  моей группы играют в разные игры. Эти игры можно разделить на три группы:

• 1) Самостоятельные игры: игра – экспериментирование; самостоятельные сюжетные игры (их можно назвать творческими): сюжетно-ролевые, режиссёрские, театрализованные;
• 2) Образовательно-воспитательные игры, проводимые по инициативе взрослого: игры обучающие: - дидактические, - сюжетно-дидактические, - подвижные; - игры забавы, - игры-развлечения, - интеллектуальные, - празднично-карнавальные, - театрально-постановочные;
• 3) Народные игры, проводимые как по инициативе взрослого, так и детей.

Но я бы хотела больше раскрыть приёмы организации, мной, эффективного руководства дидактическими  играми.

         Дидактическая игра представляет собой многоплановое, сложное педагогическое явление. Она является и игровым методом обучения детей дошкольного возраста, и формой обучения, и самостоятельной игровой деятельностью, и средством всестороннего воспитания личности ребёнка. Дидактические игры содержат в себе два начала – учебное и игровое их можно использовать как на занятиях, так и в свободной деятельности – в группе, на участке.

      Дидактические игры делятся на два вида: игры – занятия и непосредственно дидактические. В играх-занятиях ведущая роль принадлежит воспитателю. В них воспитатель наряду с передачей определённых знаний учит детей играть.  Цель этих игр – формирование познавательной активности ребёнка, посредством решения ребёнком обучающих  задач. Мотив данных игр ориентирован не на процесс игры, а на её результат. Следовательно, в этих играх наиболее важно тактическое руководство воспитателем всех компонентов игры.

    Представляю вашему вниманию ряд настольно-печатных дидактических игр по разным дисциплинам, в которых я успешно использовала  приёмы организации и руководства  играми воспитанников. (См., презентация, слайд №1)

    Знакомство воспитанников с играми происходило после усвоения ими знаний, умений и навыков во время занятий специально-организованной деятельности.

     Для того чтобы процесс осведомлённости и познания в играх не стоял на месте, я применяла следующие приёмы организации и руководства:

• для возникновения замысла игры применяла такие методы как чтение художественной литературы – это например, яркий, впечатляющий рассказ о каком-либо событии, беседа (дети любят подрожать своим сверстникам), внесение новой игрушки или атрибута;
• обучала игре прямыми способами (показ, объяснение, рассказ);
• организовывала начало игры, заинтересовывала детей сюжетной линией игры, ставила перед ними задачу;
• использовала косвенные методы руководства игрой (вопросы, советы, напоминания), проблемные ситуации, которые активизируют опыт детей, психические процессы;
• наблюдала, анализировала игру, оценивала уровень развития игровой деятельности, и в соответствии с этим уровнем планировала дальнейшее обогащение впечатлений детей.
• сама включалась в игру на главных или второстепенных ролях;
• предлагала новые роли, игровые ситуации, игровые действия для дальнейшего развития игры;
• регулировала взаимоотношения между участниками игры, разрешала конфликты, возникающие в процессе игры;
• по мере угасания интереса к игре вносила усложнение в игру: разнообразные варианты, придумывала более сложные правила, изменяла игровую задачу, вносила меру поощрения, использовала метод замещения одних предметов на другие; включала новые персонажи  и   новые игровые действия;
• вовлекалав игру детей с низким социометрическим статусом, застенчивых, неуверенных, малоактивных детей;
• учила детей обсуждать игру и оценивать ее (для закрепления положительных моментов, для более глубокого понимания и усвоения каких - либо качеств, действий, приобретённых во время игры).

     Руководство игрой не сводилось чисто к косвенным либо прямым методам. Я создавала такие оптимальные условия, которые способствовали бы достижению более эффективного руководства детской игровой деятельностью:

1)   В группе детей  создавала благоприятный эмоциональный фон

(доброжелательно отношусь ко всем детям, поощряю чуткое отношение детей друг к другу, пресекаю враждебность, агрессию, грубость);  

2) Установила доверительные, дружелюбные отношения с воспитанниками (больше внимания акцентирую  на положительных моментах в жизни детей, озвучиваю положительные проявления характера);

3) Уважаю индивидуальность в каждом ребенке (даю возможность детям проявить себя, своеобразие черт характера);

4)  Не критиковала и не гасила энтузиазм детей (критика на мой взгляд убивает любое желание, любую попытку);

 5) Помогала детям справляться с трудностями, чтобы они их не угнетали (накопление затруднений создаёт чувство бессилия, которое занижает самооценку ребёнка);

6) Поддерживала детей в их начинаниях (главное – создать уверенность в том, что ребёнок справится с поставленной перед ним задачей, дать стимул к выполнению этой задачи);

7) Обращала  внимание на материальное оснащение игр, (которое должно стимулировать и побуждать детей к игровой деятельности).  

      По моему мнению, когда дети будут чувствовать к себе уважение, заинтересованность, любовь, психологическую помощь со стороны педагога, когда они почувствуют к педагогу доверие, когда у них произойдёт внутреннее принятие педагога как старшего товарища, авторитетного взрослого, одним словом “своего”, только тогда можно говорить об эффективном руководстве с моей  стороны как воспитателя.

       Таким образом, для того чтобы обучающие игры проходили успешно, необходимо прежде всего оснастить группу соответствующими возрасту дидактическими играми, игрушками и дидактическим материалом. Предоставить детям свободный доступ к ним. Вся деятельность современного воспитателя дошкольного образования, в руководстве различными играми, должна сводиться к тому, чтобы воспитать в детях творческую инициативу, организаторские способности, воспитывать чувство уверенности в своих силах, коллективизм, дружелюбие, отзывчивость и другие нравственные качества.

https://drive.google.com/file/d/175_SmRH_qsp2uhO3kKgt22f5S47pPPQ-/view?usp=sharing

В дошкольном возрасте происходит развитие всех познавательных процессов. Ребёнок приобретает чувственный опыт, воображение и художественное восприятие. Посредством рисования, конструирования, лепки, аппликации он производит продукт, отображая в нём впечатления и жизненный опыт.

В настоящее время изобразительное искусство в дошкольном учреждении ценно тем, что позволяет не замыкаться только на технических и изобразительных навыках в обучении ребёнка. Она даёт возможность развивать эмоции и чувства ребёнка, воздействовать на становление его характера. Дети должны научиться видеть прекрасное и доброе, слышать его и чувствовать. А в результате – искать пути передачи увиденного, услышанного или прочувствованного с помощью цвета, рисунка, пластического изображения.

Дошкольный возраст – это период когда изобразительное искусство становится устойчивым увлечением многих детей.

Для развития творческой личности необходимо соблюдать следующие условия:

1. Организация интересной содержательной жизни ребёнка в детском саду и семье, обогащение его яркими впечатлениями, обеспечение интеллектуального опыта, который послужит основой для возникновения замыслов и будет материалом, необходимым для работы воображения.
2. Единая позиция педагогов в понимании перспектив развития ребёнка и их взаимодействие.
3. Стимулирование взрослым такого состояния у ребёнка, когда «разбужены» его чувства, воображение, когда он увлечён тем, что делает.
4. Комплексное и системное использование методов и приёмов.
5. Отношение окружающих к результатам детского народного творчества. Их работы должны находиться в детском саду, и тогда дети будут видеть, что их творения небезразличны окружающим.

Детское изобразительное творчество может успешно развиваться только при условии целенаправленного руководства со стороны педагога.

Одно из главных условий успеха в обучении детей изобразительному искусству и развития их творчества – индивидуальный подход к каждому ребёнку. Чтобы осуществить такой подход я внимательно наблюдаю за детьми в процессе их деятельности, отмечая, что характерно для каждого: что удаётся, а что нет, какие трудности возникают у ребёнка в процессе создания рисунка, лепки или аппликации, как он относиться к этим занятиям, какому из них отдаёт предпочтение.

Дети отличаются друг от друга и характером восприятия, который зависит от того, как ребёнок владеет способами восприятия. Некоторым детям, имеющим богатый опыт восприятия, достаточно посмотреть на предмет, и у них складывается отчётливый образ, позволяющий отразить предмет в рисунке, лепке или аппликации. Другим же недостаточно и тщательного наблюдения. А от этого зависит то, какое изображение будет создано.

На занятиях по изобразительному искусству у детей постепенно развиваются эстетические чувства: чувство формы, пропорций, цвета, ритма, композиции, а также художественный вкус.

В начале учебного года занятия изобразительному искусству я проводила не со всей группой одновременно, а по подгруппам. Я готовила на нескольких столах материал для рисования примерно для половины группы. Делала это для того, чтобы можно было увидеть и поправить позу каждого малыша, проследить за его действиями с материалами, помочь.

Ребёнок только начинает учиться рисовать, и очень важно, чтобы он с самого начала осваивал правильные приёмы работы с карандашами, красками, пластилином. Когда детей сразу много, воспитатель может не заметить, что кто-то действует неправильно, и у малыша могут закрепиться неправильные навыки и умения. И детям, пока они осваиваются с жизнью в коллективе, только начинают заниматься, трудно слушать воспитателя дошкольного образования, понимать его указания, если группа большая.

Я предлагаю детям рисовать по собственному желанию. Обращаю внимание на случайно полученные изображения, отмечаю выразительность этих рисунков. Пока малыши лишь осваивают изобразительные движения разного характера, в их рисунках напрасно искать сходство с отдельными предметами окружающей действительности. Только постепенно, когда дети начинают произвольно повторять случайно полученное изображение, можно спросить у малыша, что нарисовано, предложить ему изобразить что-то новое.

С детьми провожу отдельные занятия по типу игры «Угадай, что нарисовано». Детям даю для рассматривания рисунки, и они рассказывают, что нарисовано (солнышко, домик, флажки, цветочки и т.д.). Если затрудняются, сама отмечаю наиболее характерные рисунки (например: «Нарисована высокая густая травка», «А вот веточка как наклонилась, наверное ветерок подул», «Шарики воздушные полетели», «Цветочки большие и маленькие растут на полянке» и т.д.).

Чтение стихотворений, потешек, песенок на занятиях рисованием – важный методический приём. Он повышает положительное эмоциональное отношение детей к занятию, способствует формированию образного представления об изображаемом.

Развивая с помощью взрослых художественно-творческие способности, ребёнок создаёт новые образы. Придумывая что-то неповторимое, он каждый раз экспериментирует со способами создания объекта. Однако зачастую видишь, что ему не хватает уверенности в себе, воображения, самостоятельности. Поэтому я заинтересовалась разными способами и техниками изображения, которые развивают у детей интеллект, умение нестандартно мыслить и активизировать творческую активность.

В своей работе я использую разные материалы для лепки - солёное тесто, пластилин; для рисования – гуашь, восковые карандаши, мелки.

 Я предлагаю ребятам не только обычное рисование кистью, но и знакомлю их с различными нетрадиционными способами изображения.

Вот некоторые способы изображения, которые я использую в изобразительном искусстве:

• «Рисование пальчиками»

При пальчиковом рисовании ребёнок обмакивает свой палец в краску и оставляет им след на бумаге. Конечно же, дети приходят от этого восторг.

• «Рисование ладошкой»

Одна из любимых детьми техник — рисование ладошками. Это очень просто и весело: в блюдце с краской (разбавленная гуашь или опять-таки пальчиковые краски) опускается внутренняя поверхность ладони (как вариант на ладонь можно нанести краску кисточкой). Затем ребёнок оставляет отпечаток на листе бумаги.

• «Рисование ватными палочками»

Это очень простой метод: кончик палочки просто окунается в краску (лучше всего использовать гуашь), а затем ребёнок оставляет отпечатки на основе.

• «Тычок жёсткой полусухой кистью»

Способ получения изображения: ребенок опускает в гуашь кисть и ударяет ею по бумаге, держа вертикально. При работе кисть в воду не опускается. Таким образом, заполняется весь лист, контур или шаблон. Получается имитация фактурности пушистой или колючей поверхности.

• «Рисование штампами»

Суть метода печатания очень проста — краска наносится на поверхность какого-либо предмета, а затем он прикладывается к основе, оставляя оттиск. 

• «Отпечаток листьев»

Способ получения изображения: ребенок покрывает листок дерева красками разных цветов, затем прикладывает его окрашенной стороной к бумаге для получения отпечатка. Каждый раз берется новый листок.

• «Рисование свечой»

Загадочный метод рисования — это изображение свечой. Я заранее рисую на бумаге какие-то образы или узоры, а затем предлагаю детям закрасить основу акварелью. В результате на листе проступает рисунок, что вызывает у малышей удивление.

Проводя цикл занятий с использованием разнообразных техник для выявления способностей детей за пройденное время, видно, что у детей, имеются способности к работе красками с использованием нетрадиционных техник. У детей со слабо развитыми художественно-творческими способностями показатели находятся чуть выше, чем в начале учебного года, но за счет применения нетрадиционных материалов улучшился уровень увлеченности темой и техникой и способность к цветовосприятию.

Нетрадиционное рисование отличается художественной эффектностью и непредсказуемостью результата, необычными приёмами работы, которые не требует особых ручных умений и способностей, а больше напоминает игру, которая помогает раскрыть творческий потенциал каждого малыша. Кроме того, они дают ощущение новизны и являются толчком к развитию инициативности, самостоятельности, стимулируют изобретательность и заинтересованность изобразительным искусством.

Рисование необычными материалами, оригинальными техниками позволяет детям ощутить незабываемые положительные эмоции. Нетрадиционное рисование доставляет детям множество положительных эмоций, раскрывает новые возможности использования хорошо знакомых им предметов в качестве художественных материалов, удивляет своей непредсказуемостью. Оригинальное рисование без кисточки и карандаша расковывает ребенка, позволяет почувствовать краски, их характер, настроение. Незаметно для себя дети учатся наблюдать, думать, фантазировать.

Необычные способы так увлекают детей, что дети чувствуют себя  смело, становятся непосредственными, что создаёт прекрасные условия для творческой деятельности.

Работая с детьми младшего дошкольного возраста, я особое внимание уделяю развитию изобразительных способностей малышей. Ведь именно в процессе изобразительного искусства у ребёнка развиваются мелкая моторика и координация рук, его маленькие пальчики становятся сильными и ловкими. А это напрямую связано с развитием интеллекта. Все дети любят рисовать, для них это – радостный и вдохновенный труд, к которому не надо принуждать, но очень важно стимулировать и поддерживать.

С уверенностью можно сказать, что разнообразие техник способствует выразительности образов в детских работах, а также способствует проявлению инициативности и самостоятельности детей.  Мой опыт работы показал, что знакомство с техниками изображения доставляет детям истинную радость. Дети смело берутся за художественные материалы, их не пугает разнообразие и перспектива самостоятельного выбора. Им доставляет  огромное удовольствие сам процесс выполнения. Дети готовы многократно выполнять то или иное действие. И чем лучше получается движение, тем с большим удовольствием они его повторяют, демонстрируя свой успех.

https://drive.google.com/file/d/1IU5V9g-riBgeeom2mGvJw-uENkur6wBz/view?usp=sharing

Дзіцячы дашкольны ўзрост – гэта перыяд, калі дзіця хутка расце і развіваецца, і таму вельмі важна дапамагчы яму навучыцца правільна ўспрымаць знешні свет.

Беларускія народныя гульні – адзін з самых старажытных і арыгінальных сродкаў выхавання. Яны прыйшлі да нас з глыбінь стагодзяў, перадаюцца з пакалення ў пакаленне і цесна звязаны з навакольным асяродзем, бытам і працоўнай дзейнасцю людзей, раскрываюць характар, звычкі і традыцыі беларусаў. Як правіла, беларускія народныя гульні – рухомыя.

Задачы:

1. Далучэнне дзяцей дашкольнага ўзросту да беларускай культуры сродкамі народных гульняў.
2. Фарміраваць цікавасці дзяцей рознага дашкольнага ўзросту да народных гульняў.

Беларускія народныя гульні садзейнічаюць правільнаму фізічнаму развіццю, умацаванню здароўя, развіццю сілы, спрытнасці, назіральнасці, удумлівасці, вытрымцы, пачуцця калектывізму, клопату пра іншых, любові да роднага краю.

Больш эфектыўнаму комплекснаму рашэнню аздараўленчых, адукацыйных і выхаваўчых задач спрыяе атмасфера радасці, якая ўзнікае пры правядзенні рухомых гульняў. Актыўныя рухі, абумоўленныя зместам гульні, выклікаюць у дзяцей станоўчыя эмоцыі і павялічваюць фізічныя працэсы. Важную ролю ў набыцці дзіцём жыццёвага вопыту адыгрываюць праяўляюшчыяся ў рухомых гульнях фізічныя якасці: хуткасць рэакцыі, спрытнасць, вокамер, раўнавага, навыкі арыентацыі ў прасторы.

Большасць беларускіх рухомых гульняў патрабуюць шмат фізічнай энергіі, спрытнасці, кемлівасці, у выніку чаго дзеці атрымліваюць добрую фізічную нагрузку.

Раней ўсе народныя гульні праводзіліся на вуліцы. І зараз яны не патрабуюць спецыяльных умоў і абсталявання. Гэта забяспечвае іх арганізацыю на свежым паветры, прычым сезоннасць беларускіх гульняў дазваляе праводзіць іх на працягу ўсяго года. Гэта тэма ставіць складаныя задачы: раскрыць  непаўторнасць роднай мовы, дапамагчы дзецям  усвядоміць асноўныя рысы беларускіх народных гульняў, выклікаць жаданне выкарыстоўваць іх у самастойнай  гульнёвай  дзейнасці, тым самым далучаючыся да нацыянальных традыцый і культуры.

Методыка навучання дзяцей дашкольнага ўзросту беларускім рухавым гульням мае свае спецыфічныя асаблівасці ў залежнасці ад узросту дзяцей:

- падбіраючы гульню я звярталася  да   праграмы , з улікам агульнай рухавай падрыхтоўкі дзяцей пэўнага ўзросту і накіраваны на вырашэнне пэўных вучэбна-выхаваўчых задач. Пры правядзенні рухавых гульняў  ўлічвала пару года і надвор’е. Рухавы змест гульняў павінен адпавядаць умовам іх правядзення.

- выбар гульні вызначае яе месца ў рэжыме дня. На первай прагулцы мэтанакіраваны гульні больш  дынамічныя, на другой –гульні розныя па рухавай характырыстыцы. Да пачатку гульні мною рабілась разметку пляцоўкі,  падрыхтавала патрэбнае абсталяванне і атрыбутыку.

- збор дзяцей на гульню  праводзіла ў тым месцы пляцоўкі, адкуль будуць пачынацца гульнявыя дзеянні. Збор праходзі ў хутка і цікава, я прадумывала розныя прыёмы і пастаянна іх змяняла. Асабліва важна выклікаць цікавасць да гульні ў самым пачатку. Вялікі эфект дае абыгрыванне атрыбутаў.

- тлумачэнне правілаў гульні  быў кароткім, зразумелым, эмацыянальным, цікавым.

Мною выбіралісь гульні якія залежыць ад педагагічнай задачы, падрыхтоўкі дзяцей.

Алгарытм правядзення гульні быў наступны:

-  Я расказвала змест гульні, паказвала, як трэба выконваць тыя ці іншыя дзеянні,  пры дапамозе пытанняў паўтарала з дзецьмі правіла, каб пераканацца, што ўсе зразумелі. Для малых дзяцей няма папярэдняга тлумачэння гульні. Мною вялося паэтапна, у ходзе гульнявых дзеянняў. У сярэдняй і старэйшай групах папярэдняе тлумачэнне адбываецца з улікам узроставых псіхалагічных магчымасцей дзяцей. Гэта вучыць іх планаваць свае дзеянні. Вельмі важнай з’яўляецца паслядоўнасць тлумачэння:

- назва гульні і яе задумы;

- кароткі змест;

- правілы;

- напамін рухаў (пры неабходнасці);

- раздача роляў;                                                                         

- раздача атрыбутаў;

- размеркаванне гуляючых па пляцоўцы;

- пачатак гульнявых дзеянняў.

Калі ў гульні  ёсць  словы, то спецыяльна разучваць іх не трэба, я вучыла з дзецьмі падчас гульні. Калі яна знаёмая, тады з дапамогай пытанняў удакладняюцца пэўныя моманты.

Гульню праводзіла з дзецьмі   малодшай групы,  я сама прымала ў ёй удзел: выконвае як галоўную, так і другародную ролю. У  сярэдняй і старэйшай групах  кіраўніцтва  апасродкаванае: я  прымала удзел у гульні, калі яна новая або па ўмовах  гульні не хапае пары.

Вельмі важна, каб у момант гульні бачыў дзеянне кожнага дзіцяці. Удзел  разам з дзецьмі, ён падтрымлівае ў дзяцей бадзёры, радасны настрой, заахвочвае праяўленне рашучасці, знаходлівасці, смеласці, стрымлівае празмерна актыўных дзяцей, падбадзёрвае тых, хто адстае, папярэджвае магчымыя выпадкі надабразычлівасці. Для стымуляцыі гульні педагог можа прыняць у ёй удзел як звычайны гулец, строга выконваючы правілы. У рэдкіх выпадках кіраўнік можа ўзяць на сябе выкананне адказнай ролі і паказаць, як трэба выконваць дзеянні, або калі неабходна надаць гульні жывасць, эмацыянальнасць.

Падвядзенне вынікаў гульні таксама важны момант:

-   у першай малодшай групе вынік павінен быць аптымістычным, кароткім і канкрэтным.  Дзяцей абавязкова трэба пахваліць.

          -  у другой малодшай, сярэдняй і старэйшай групах  адзначаюць  тых, хто правільна выконваў рухі, праяўляў хуткасць, спрытнасць. Неабходна называць і тых дзяцей,  якія парушалі правілы, памылкова выконвалі рухі.   Да абмеркавання правядзення гульні  далучаюцца ўсе дзеці. Гэта прывучае іх да аналізу сваіх учынкаў, садзейнічае больш добраму выкананню правілаў гульні і рухаў.

Каб павялічыць эфектыўнасць рухавых гульняў мною выкарыстоўвалісь розныя спосабы:

-  выбраць 2-3 вядучых;

-  павялічыць працягласць інтэнсіўных рухаў у гульнях з ухіленнем, адлегласць для бегу ў гульнях з перабежкамі;

-  змяніць сігнал;

-  увесці “выручалачкі”;

-  ускладніць правіла і г.д.

Мною выкарыстоўвалась шмат беларускіх народных гульняў. Пры гэтым неабходна ўлічваць індывідуальныя  магчымасці дзяцей. Каб  зрабіць беларускія народныя гульні даступным сродкам выхавання дзяцей,  неабходна  выкарыстоўваць дыферынцыраваны падыход:  фізічна слабых з некаторай затрымкай рухальнага развіцця  неабходна ўцягваць у даступныя ім гульні, ускладняючы іх змест паступова. Больш падрыхтаваным дзецям трэба прапаноўваць складаныя гульні.

Выкарыстанне беларускіх народных гульняў дапаможа вырасціць дзяцей здаровымі, сумленнымі людзьмі, якія будуць шанаваць народныя традыцыі і імкнуцца глыбока пазнаць спадчыну сваіх продкаў.

Беларускія народныя гульні маюць важнае значэнне ў патрыятычным выхаванні. Яны вельмі разнастайныя па змесце і выхаваўчых магчымасцях. Педагагічная каштоўнасць беларускіх народных гульняў заключаецца ў тым, што яны даюць веды аб родным краі, выхоўваюць пачуццё прыналежнасці да беларускага народу і такія нацыянальныя якасці, як дабрыня, спагадлівасць, шчырасць, добразычлівасць, працавітасць, уменне дапамагчы.

Беларускія народныя гульні выкарыстоўваю у розных відах дзейнасці выхаванцаў. А выбіраю гульні ў адпаведнасці з узроставымі асаблівасцямі дзяцей.

Практыка паказала, што актыўнае, мэтанакіраванае выкарыстанне беларускіх народных гульняў дазваляе пашырыць уяўленні дзяцей дашкольнага ўзросту пра сваю краіну і свой народ, развівае памяць, увагу. Важна, што ў працэсе гульні дзеці размаўляюць па-беларуску, а гэта спрыяе авалоданню роднай мовай. Дзякуючы народным гульням, у дзяцей фарміруюцца нормы паводзін, узоры адносін, маўленчая культура.

https://drive.google.com/file/d/1YTNC_9lP4pp16FG-CekpsNmqinN51cV3/view?usp=sharing

«Самое дорогое у человека - это жизнь», - писал Н.А. Островский. А жизнь ребенка вдвойне дорога, потому, что он еще только делает первые шаги в сложном мире, постигая день за днем все изгибы и превратности нашего бытия.

Познавая мир, дети часто сталкиваются с опасностью и нередко становятся жертвами своего незнания, беспечности взрослых и легкомыслия. У детей нет опыта, способствующего пониманию риска, не сформированы навыки безопасного обращения с предметами, отсутствует защитная психологическая реакция на угрозу, свойственная взрослым. Большинство детей не знают о том, что надо делать в той или иной экстремальной ситуации. Чрезвычайным для ребенка может быть любое событие, выходящее за рамки его привычного быта. Целью моей работы стало накопление опыта по формированию навыков безопасного поведения детей дошкольного возраста при взаимодействии с пожароопасными и другими предметами. В своей работе, для ознакомления детей с правилами противопожарной безопасности я использую самые разнообразные методы и приёмы: беседы, рассказ, художественное слово (делает восприятие детей более эмоциональным, осмысленным), использую различные средства обучения: иллюстрации (знакомлю ребят, какой транспорт, какие животные помогают пожарным), рассматривание плакатов «Уроки безопасности», тематические занятия «Опасные игры», «Огонь друг – огонь враг», «Будь осторожен с огнём». Свои впечатления об услышанном и увиденном дети отражают в своих рисунках. Знания детей о правилах противопожарной безопасности облегчает использование в ходе бесед и рассказов наглядно-иллюстративного материала: диафильмов, набор картинок и фотографий с изображением пожарных во время тушения пожара, просмотр видеоматериалов и презентаций. Обучение и воспитание детей осуществляется планомерно с использованием тематических недель: «Здоровье и безопасность», «Огонь - друг, огонь - враг», «Спички не тронь – в спичках огонь», «В мире опасных предметов». Как показала практика, наиболее эффективной формой ознакомления детей с основами пожарной безопасности является игра. Разнообразные по содержанию и форме игры позволяют непринуждённо ввести детей в круг реальных жизненных явлений, знаний, способов действия правил поведения, оценок и суждений. Это настольно – печатные игры «Не играй с огнём», «Как избежать неприятностей», «Профессии», «Собери картинку» и другие;  дидактические игры: «Правила дорожного движения», где ребята обыгрывали ситуацию «пожарная машина мчится на пожар», «Расшифруй слово», «Разгадай кроссворд», «Что пожарный возьмёт с собой для тушения пожара», «Можно – нельзя»; сюжетно – ролевые игры «МЧС», «Спасатели»; театральные – «Кошкин дом»;  подвижные игры «Спасение малыша», «Чья машина быстрее приедет на пожар», «Боевой выезд» и другие игры, в ходе которых создавались проблемно- игровые ситуации. Параллельно осуществляется работа по просвещению законных представителей воспитанников по данному вопросу. Я уверена что, успехов в работе по обеспечению безопасности детей можно ожидать только в том случае, если сам взрослый обладает достаточной информацией о мерах по предупреждению пожаров и борьбе с ними, а родители подходят к этой проблеме с полной ответственностью и убеждены в необходимости проводимых мероприятий по пожарной безопасности. Практика моей работы показывает, что многие родители сами не совсем соблюдают правилами противопожарной безопасности. Зачастую спички дома хранятся в доступных для детей местах. Дети нередко имеют доступ к электронагревательным приборам, топящимся печкам, газовым плиткам. Всё это чревато серьёзными последствиями. И только систематическая, планомерная работа в содружестве с семьёй поможет сформировать у воспитанников прочные знания о правилах пожарной безопасности. Разработаны памятки «Правила пожарной безопасности», «Опасные предметы», «Ребёнок один дома».  Проведены тематические консультации и родительские собрания «Безопасность жизни и деятельности детей дошкольного возраста», «Каждый маленький ребёнок должен знать это с пелёнок», встречи со специалистами МЧС, организованы совместные тематические праздники и занятия, выставки совместных рисунков по теме пожарной безопасности, фотовыставки «Жизнь свою оберегай – безопасность соблюдай.

Такая системная, планомерная работа в тесном сотрудничестве с родителями позволила расширить как общий кругозор моих воспитанников, так и знания о личной безопасности. Мне хотелось бы быть уверенной, что в будущем для моих воспитанников безопасность и здоровый образ жизни станет не просто суммой усвоенных знаний, а стилем жизни, адекватным поведением в различных ситуациях. 

Эффективным способом обучения навыкам безопасного поведения является метод моделирования, который содержит в своей структуре триаду компонентов, обуславливающих ценные педагогические свойства: игра, имитация и анализ конкретной ситуации.

Особенность данного метода заключается и в том, что он является связующим звеном между содержанием знаний о правилах безопасности и организацией деятельности по их применению. Важно учитывать специальные условия реализации метода моделирования игровых ситуаций:

• использование макета обстановки или специально сконструированной предметно-игровой среды в группе;
• предварительное разыгрывание ситуаций воспитателем (показ кукольных представлений) с постепенным вовлечением детей;
• введение значимой для дошкольников мотивации деятельности;
• «появление» препятствий или особых условий в процессе осуществления игровой деятельности;
• поддержание адекватного эмоционального фона.

Научившись поступать в имитированных игровых ситуациях, близко воспроизводящих реальную обстановку, дошкольники будут чувствовать себя намного увереннее в реальных условиях. Суть игровой ситуации состоит в том, что дети ставятся в условия, приближенные к реальности. В целях профилактики детских страхов, «информационного невроза» из-за расширения и углубления знаний об опасных ситуациях, заканчивать каждое занятие следует позитивно. В тоже время не следует превращать тренинг в веселую игру – дети должны относиться к данной деятельности серьезно.

Примерные ситуации для моделирования:

1. Если вспыхнуло пламя на плите или сковороде?
2. Если возник пожар по твоей вине?
3. Если взрослые забыли выключить телевизор, компьютер?
4. Если запустили фейерверки рядом с домом?
5. Если на елке зажгли свечи?
6. Если на елку повесили неисправную гирлянду?
7. Если в квартире поджигают петарды?
8. Если играть со спичками?
9. Если неосторожно обращаться с камином?
10. Если самостоятельно развести огонь?
11. Если ты вызываешь пожарных?
12. Если пожар в квартире?
13. Если пожар в подъезде?
14. Если пожар в соседнем доме?
15. Если горит автомобиль?
16. Если в квартире много дыма?

Представленная тема глубоко проработана, носит практический характер, система средств, форм и методов работы поможет другим педагогам в формировании основ пожарной безопасности у детей дошкольного возраста.

ПРИЛОЖЕНИЕ 1

 Использование метода наглядного обучения при организации работы по формированию навыков безопасного поведения у детей дошкольного возраста при возникновении пожароопасной ситуации.

При организации работы по формированию навыков безопасного поведения я использую метод наглядного обучения, который эффективен для закрепления у детей представлений о правилах  пожарной безопасности и последствиях их нарушения. Условно все наглядные пособия по обучению правилам пожарной безопасности можно разделить на три группы:

 Наглядные пособия, отражающие причины возникновения пожаров:

Наглядные пособия, отражающие правила поведения при возникновении пожара:

           Наглядные пособия, знакомящие дошкольников со способами и средствами тушения пожаров:

ПРИЛОЖЕНИЕ 2.

 Использование разнообразной игровой деятельности при обучении дошкольников правилам пожарной безопасности.

Игра – основная деятельность детей, в которой воспитывается характер, расширяются представления об окружающем, формируются и совершенствуются двигательные навыки, точность движений, внимательность, сосредоточенность, т.е. все те качества, которые так необходимы для предупреждения опасностей (С.М. Мартынов). Особое место в работе по формированию навыков противопожарной безопасности необходимо уделить дидактическим играм. Главная особенность которых состоит в том, что задание предлагается детям в игровой форме. Дети играют, не подозревая, что осваивают какие-то знания, овладевают навыками действий с определёнными предметами, учатся культуре общения друг с другом. Очень важно подобрать игру сообразно детским возможностям, т.е. такие, чтобы дети действительно увлеклись. Чтобы во время занятий выявилась их творческая смекалка, сообразительность, самостоятельность в преодолении трудностей. Каждая дидактическая игра состоит из познавательного и воспитательного содержания, игрового задания, игровых действий, игровых и организационных отношений.    

Движение - непременный спутник познания и развития в дошкольном возрасте. На занятиях по безопасности жизнедеятельности в дошкольном учреждении подвижные игры и физкультминутки используются не только как момент двигательно-эмоциональной разрядки, но и как материал для действенного закрепления знаний и умений по конкретной теме. 

Подвижная игра   "Храбрые пожарные".

Дети сидят на скамейках — дежурят в помещении пожарной охраны.

По сигналу "Тревога" — быстро встают, строятся четвёрками (двое впереди, двое сзади), берутся за руки, изображая машины, и бегут (едут на пожар). 

По сигналу "Приехали" — дети останавливаются и перестраиваются полукругом, а по сигналу "Работу начинай" — как бы качают насосом воду.

"Топорами балки рушим" — воспитатель, произнося эти слова, показывает, какие движения руками нужно делать. Дети повторяют эти упражнения несколько раз.

"Из брандспойтов пламя тушим!" — все делают повороты вправо и влево, направляя руки в ту же сторону.

"Тёмным облаком густым, вслед за нами вьётся дым", — говорит воспитатель, все, подражая его движениям, поднимают руки вверх и разводят их в стороны, как бы отгоняя дым.

Воспитатель продолжает:

"А огонь всё выше, выше, полезай скорей на крышу!" — все влезают на гимнастическую стенку, переходят от одного звена к другому или перелезают с одной стороны на другую, затем спускаются вниз.

"Все пожарные, назад!" — говорит Воспитатель. Дети снова становятся четвёрками и бегут.

"Едут тише, не спешат!" — дети, замедляя бег, затем идут шагом и останавливаются.

Воспитатель заканчивает:

"Поработали недаром, славно справились ..."

Дети  произносят хором:

"... с пожаром!".

Игра-эстафета "Пожарные".

Разделить детей на две команды.

1. Каждый ребёнок из каждой команды бежит до гимнастической лестницы и залезает на неё, после этого возвращается к своей команде и передаёт эстафету другому и так повторяется, пока вся команда не выполнит это задание.
2.  Эстафета с вёдрами. Каждый ребёнок из каждой команды должен с двумя вёдрами добежать до домика, обежать его, при этом говорить: "Водолей, водолей, вылей воду из ушей", а потом возвращается к своей команде и передаёт вёдра следующему игроку и так далее.
3. Эстафета с песком. Играющим предлагается перекидать песок с помощью лопаты из песочницы в специальные корзины, а потом засыпать костёр.

В конце игры объявляем победителей и говорим, что все дети хорошо справились с поставленной задачей. И что они теперь могут быть настоящими помощниками пожарных.

Подвижная игра ''Спички в коробке".

Цель: Развивать умение бегать парами, увертываясь от ловящего; развивать речь, внимание, ориентировку в пространстве.

Ход игры.

Дети, стоя кучкой, говорят:

Мы - сестрички,

Мы все-спички.

Разбегайтесь кто куда,

А не то вас ждет беда!

Двое водящих, взявшись за руки, предупреждают:

Ну-ка, спички, берегитесь,

В коробок не попадитесь!

Все разбегаются по площадке.

Водящие ловят «спички», заключив их в замкнутый круг, сцепив руки. Когда большинство игроков пойманы, игра повторяется с новыми водящими.

Другой вариант - водящим может быть один из игроков, в руках которого обруч. Обручем он ловит «спички», набрасывая его на них сверху.

 Подвижная игра "Огонь и вода".

Цель: Сформировать у детей понятие о том, что огонь нужно быстро тушить водой.   Развивать   ловкость,   смелость,   быстроту   реакции,   умение   бегать, увертываясь от ловящего. Воспитывать уважение, интерес к труду пожарных. Учить выполнять правила игры.

Материал:

Красные ленточки на группу детей, несколько голубых повязок.

Ход игры.

Одному-двум детям на руку повязываются голубые повязки, и они становятся «водой». Остальным детям дают красные ленточки («огонь»), которые прикрепляются к одежде сзади. По сигналу ведущего дети с голубыми повязками должны собрать все красные ленты с убегающих детей, т.е. «потушить огонь».

Подвижная игра "Огненный дракон".

Цель: Совершенствовать физические навыки, умение идти приставным шагом, ползать. Развивать быстроту реакции, точность, ловкость, смелость.

Ход игры.

Игроки становятся в круг, берутся за руки, идут по кругу приставным шагом, на каждый круг говорят:

Огненный дракон, уходи вон!

«Спящий дракон» лежит в центре круга. Когда он встает, выпрямляется и машет на уровне груди алыми лентами («язычками пламени»), игроки разбегаются.

Дракон произносит:

Языки огня всё ближе, ближе.

Нагибайтесь ниже, ниже.

Все   игроки  должны  увертываться,   наклоняться   низко,   ползти,  чтоб водящий не задел их.

Те, кого дракон не задел, возвращаются в круг.

https://drive.google.com/file/d/1k0UeEF_cOkA_PYPaESk1eI8PZZkjbKz_/view?usp=sharing

При обучении детей важно следить за положением корпуса, головы, рук при пении, от которых зависит качество звука и дыхания.

 б) артикуляционная гимнастика необходима для активизации речевого аппарата, подготовка к правильному произнесению фонем.

• 1 комплекс:

«Улыбочка» - Губки наши улыбнулись, сильно-сильно растянулись.

                     (Растягиваем губы в улыбке, показывая зубки)

«Трубочка» - В трубочку тянулись губы, будто мы играли в трубы.

                     (Вытягиваем губы трубочкой )

 Повтор: «Улыбочка - трубочка»

«Заборчик» - Язык задумал убежать, нужно крепко зубки сжать

                    (Языком толкаем зубки)

«Сытый хомячок» - надуть обе щеки.

• 2 комплекс:

«Улыбочка» - Губки наши улыбнулись, сильно-сильно растянулись.

                     (Растягиваем губы в улыбке, показывая зубки)

«Трубочка» - В трубочку тянулись губы, будто мы играли в трубы.

                     (Вытягиваем губы трубочкой)

«Акула» - Раскрываем широко рот, словно пытаемся кого-то съесть:

                  «А-а-а-а-а-м!» Повторяем несколько раз.

«Дразнилки» - Широко открывая рот, опуская вниз нижнюю челюсть: «Па-па-па-па-па».

«Сытый хомячок» - надуть обе щеки, потом поочередно

«Голодный хомячок» - втянуть щеки.

• По мере освоения гимнастики, можно добавить речевые игры, а для средних и старших групп – скороговорки (произносить нужно ТИХО!), ритмодекламации.

в) очень важно научить ребенка правильно и в нужном месте брать дыхание. Необходимо, чтобы ребенок понял, что от него хотят, т.к. певческое дыхание непосредственно влияет на чистоту и выразительность исполнения:

• Спокойный вдох, без участия плеч – «Понюхать цветок». В дальнейшем, усложнение задачи: быстрый спокойный вдох в подвижных песнях и между фразами.
• Равномерный длинный выдох – «Ветерок» (ламинированное изображение дерева). Ребенок-Ветерок дует на Дерево, в зависимости от указания педагога («сильный ветер», «слабый ветерок»). Тренировка длительности и качества выдоха влияет в дальнейшем на длину исполняемых музыкальных фраз, силу и аттаку звука.

г) упражнения на распевание  можно давать уже с этого момента. Для развития звуковысотного слуха, чистоты интонации, расширения диапазона голоса лучше всего использовать гласные и слоги. Но петь распевки на слоги детям скучно и неинтересно, поэтому на используемые слоги придумываем какие-то истории:

• Пример 1: «Жил-был маленький Монстрик в лесу решил он кого-нибудь напугать» - спокойно пропеваем гласную «У» по 2 раза на каждый звук в пределах примарной зоны (по мере освоения можно добавить жесты) «Но Монстрика никто не услышал и не испугался, поэтому он решил позвать «АУ!» - в нисходящем движении в примарной зоне на каждый звук пропеваем гласные «АУ». Со старшими детьми данную распевку можно использовать для развития чувства ансамбля: педагог →мальчики → девочки, пение «по цепочке».
• Пример 2: «Паслись коровы на лугу. Как говорят коровы?» «Му!» «Правильно. Но у людей разные голоса и у коров тоже разные голоса» - пропеваем слог МУ по 3 раза, расширяя примарную зону.
• «Ветер» - фиксируем звук на гласную У, а потом пропеваем на gliss. вверх («улетел ветер») с одновременным  показом руками (упражнение на расширение певческого диапазона).
• Постепенно, осваивая простые слоги для распевания в близкой позиции в поступенном движении, опеванием ступеней (му,бу,жу,ду и т.д.), добавляем скачки на терцию и кварту. Можно добавить слоги звукоподражания, придавая им смысловую значимость (например, «Плачет котик»- МЯ↓У – в нисходящем движении по малой секунде; «Веселая кукушечка» - нисходящий скачок на большую терцию на слоги КУ↓КУ; «Зовет труба в поход» - восходящий ход на кварту ДУ-ДУ↑ДУ), тем самым мы ненавязчиво создаем конструктивную и выразительно-смысловую основу к пониманию музыки, обогащая слуховой опыт воспитанников.
• Систематическое использование маленьких песенок-распевок помогает выровнять звучание голоса, добиться естественного легкого пения. Важно, чтобы каждое упражнение имело интересное содержание или игровой момент и могло увлечь ребёнка, поэтому желательно найти картинки на каждую распевку, ведь именно интерес помогает дошкольникам осознать выразительные особенности песни.
• Чтобы дети могли легко определить направление движения интонации, мелодии, я использую моделирование (показ движения рукой).

Практика работы с дошкольниками показывает, что детям больше всего нравится делать то, что у них хорошо получается. Бекина И.С. пишет: "Пение – наиболее доступный исполнительский вид музыкальной деятельности детей дошкольного возраста. […] Дети поют охотно, с удовольствием, что способствует развитию у них активного восприятия музыки, умения искренне, глубоко выразить свои чувства, переживания". Ненавязчиво обучая детей азам пения, формируя навыки интонирования, мы даем ребенку важный инструмент к самовыражению, пониманию музыки, интонационному обогащению речи и, как следствие, развитию эмоционального интеллекта.

https://drive.google.com/file/d/11umyZtb7KRnwl-3qXLV587mw1J958B2c/view?usp=sharing

В данном разделе виртуального информационно-методического кабинета собраны нормативные правовые документы, регламентирующие функционирование дошкольного образования: постановления и положения Министерства образования Республики Беларусь, Министерства здравоохранения Республики Беларусь,  методические рекомендации. Также в разделе имеется папка "Питание" с нормативными правовыми документами по организации питания в учреждении образования.

Чтобы познакомиться с материалами этого раздела, перейдите по ссылке

В данном разделе виртуального информационно-методического кабинета собраны инструктивно-методические письма Министерства образования Республики Беларусь по основным направлениям работы: дошкольное образование, специальное образование и т.д.

Чтобы познакомиться с материалами этого раздела, перейдите по ссылке

В данном разделе виртуального информационно-методического кабинета собраны нормативные правовые документы, регламентирующие организацию специального образования: постановления и положения Министерства образования Республики Беларусь, Министерства здравоохранения Республики Беларусь, коррекционно-развивающие программы, методические рекомендации.